Ekosistem

Ekosistem predstavlja jedinstvo biocenoze i biotopa. Životna zajednica u prirodi mora zauzimati neki prostor u kome članovi te zajednice zadovoljavaju svoje potrebe: kreću se, uzimaju hranu, dišu, nalaze zaklon i zaštitu itd. Taj prostor se naziva biotop i njega naseljavaju pripadnici odgovarajuće biocenoze. Oni uspostavljaju vrlo složene međusobne odnose i istovremeno se, određenim odnosima, povezuju sa okolinom u kojoj žive. Na taj način biocenoza i biotop zajedno čine ekološki sistem višeg reda –ekosistem.

Interakcije živih bića

Jedinstvo ekosistema počiva na interakcijama živih bića i nežive okoline: zemljišta, vode, vazduha, temperature, vlažnosti. Ekosistemi su vrlo složeni i dinamični sistemi. Svaka promena u sastavnim delovima ekosistema odražava se na sistem u celini. U svakom ekosistemu razlikuju se tri tipa odnosa između njegovih sastavnih delova:

1. akcije koje predstavljaju uticaje biotopa (nežive prirode) na živa bića koja ga naseljavaju;

2. reakcije – uticaji živih bića na biotop; živa bića se prilagođavaju na promene uslova u biotopu i istovremeno menjaju tu sredinu;

3. koakcije – uzajamni uticaji između samih organizama; njima pripadaju svi odnosi ishrane u biocenozi i čitav niz konkurentskih odnosa (za prostor, za hranu idr.).

Kruženje materije i proticanje energije

Biocenoza i biotop predstavljaju zajedno ekološki sistem u kome energija protiče, a materija kruži između obe komponente sistema i unutar svake od njih.

Proizvođači uzimaju neorganske materije iz biotopa i od njih sintetišu organske materije. Na račun tih materija žive potrošači. Razlagači razlažu uginule organizme ili njihove delove do neorganskih elemenata pa proizvođači mogu ponovo da ih koriste. Tokom ovog kruženja materije, energija protiče kroz ekosistem. Ona prelazi iz jednog oblika u drugi, koristi se za obavljanje životnih procesa i na svakom trofičkom nivou deo energije se oslobađa i lagano, u vidu toplote, napušta sistem. Zato se u ekosistem neprestano moraju unositi nove količine energije.

Organska produktivnost ekosistema predstavlja ukupnu količinu obrazovane organske materije koju svi organizmi, na različitim trofičkim nivoima, proizvode u određenom vremenskom periodu na jedinicu površine ili zapremine. Nju čine:

• primarna produktivnost – ukupna količina organske materije koju stvore proizvođači; najveću primarnu produkciju imaju tropske kišne šume, vlažne livade i plitka jezera, a najmanju imaju pustinje i otvorene morske pučine, gde ima malo mineralnih elemenata;
• sekundarna produktivnost – ukupna količina organske materije koju stvaraju potrošači ili razlagači.

Za više podataka pogledati kruženje materije

Grupisanje ekosistema - biomi

Različiti ekosistemi u jednoj klimatskoj zoni grupišu se u veće celine – biome (velike zajednice). U biomu je veći broj ekosistema povezan složenijim odnosima akcije, reakcije, koakcije i lancima ishrane. U njima se kruženje materije i proticanje energije odvija u velikim razmerama.

Biomi se grupišu u tri osnovne oblasti života:

1. oblast mora i okeana

2. oblast kopnenih voda (stajaće i tekuće)

3. suvozemna oblast života u kojoj su osnovni tipovi bioma:

• tropske vlažne šume (džungle) – najveće bogatstvo i raznovrsnost živog sveta; na ekvatoru;
• listopadne šume umerenih oblasti – smenjivanje leta i zime;
• tajge (severne četinarske šume) – severni delovi Evrope, Azije i Amerike;
• tundre – najsevernija oblast vegetacije; niske temperature i siromašno zemljište pa je i živi svet siromašan;
• stepe – prosnate travnate zajednice bez šumskog drveća; stepe su u Sev. Aziji i Rusiji; savane su u centralnoj Africi, a prerije u Sev. Americi;
• pustinje – male količine padavina, visoke prosečne temperature i velika kolebanja temperature; slaba zastupljenost živog sveta;
• zelene šume i šikare – u primorskim područjima raznih kontinenata; dugo sušno leto i blage zime sa dosta padavina; osiromašenjem šuma, pod uticajem čoveka, nastaju šibljaci poznati kao makija (Sredozemlje) i čaparal (Kalifornija)

Literatura

• Janković, M.,Đorđević, V: Primenjena ekologija, Naučna knjiga, Beograd, 1981.
• Đukanović, Mara: Ekološki izazov, Beograd, 1991.
• Stanković, S: Ekologija životinja, Beograd, 1979.
• Janković, M: Fitoekologija, Beograd, 1986.

Snežana Trifunović, dipl. biolog