Familijarna hiperholesterolemija
Familijarna hiperholesterolemija je nasledno oboljenje za koje je karakterističan veoma visok nivo holesterola u krvi uzrokovan mutacijama gena. U najvećem broju slučajeva nasleđuje se autozomno-dominantno, a mnogo ređe autozomno-recesivno. Javlja se sa učestalošću od 1:500, s tim što je u određenim populacijama češća, npr. kod francuskih Kanađana, Libanaca, Finaca i starosedelaca u Južnoj Africi. Usled povišenog nivoa holesterola u krvi, kod obolelih osoba dolazi do razvoja koronarne bolesti kao i zdravstvenih problema usled nagomilavanja holesterola u drugim tkivima (npr. koži i tetivama). Težina bolesti zavisi od toga da li je dominantan mutirani gen u homozigotnom (osoba ima obe kopije gena) ili heterozigotnom stanju (ima samo jednu kopiju gena). Homozigoti imaju teži oblik ove bolesti i obično umiru pre 30-te godine života od infarkta, a heterozigoti imaju povišen nivo holesterola koji može dovesti do infarkta.
Sadržaj
Nasleđivanje
Autozomno-dominantno
Familijarna hiperholesterolemija se najčešće nasleđuje autozomno-dominantno. Mutirani gen, najčešće se to LDLR gen, uzročnik bolesti, može da se nalazi se na jednom ili oba autozomna hromozoma. Ako se nalazi na jednom hromozomu, onda govorimo o heterozigotnom stanju gena što uzrokuje lakši oblik bolesti. Osobe koje su heterozigoti sa verovatnoćom od 50% taj mutirani gen prenose na svoje potomstvo. Tako, ako su u braku obolele osobe i obe su heterozigoti za mutirani gen (obeležen sa A*) koji determiniše to oboljenje, onda se u potomačkoj F1 generaciji javljaju dva fenotipa – oboleli i zdravi potomci u odnosu 3:1 (videti sliku).
Kada je mutirani gen prisutan na oba hromozoma (homozigot) onda to uzrokuje teži oblik bolesti. Homozigotne osobe na sve svoje potomke prenose mutirani alel i sva njihova deca će biti heterozigoti i bolesni.
Autozomno-recesivno
Kada je hiperholesterolemija uzrokovana mutacijama u genu LDLRAP1 onda se bolest nasleđuje autozomno-recesivno. U tom slučaju obolele osobe sadrže obe kopije mutiranog recesivnog gena u svakoj ćeliji. Roditelji obolele osobe su zdravi (imaju normalan nivo holesterola u krvi) i nose po jednu kopiju mutiranog gena (heterozigoti).
Mutacije gena
Familijarna hiperholesterolemija nastaje kao rezultat mutacija nekoliko gena:
- LDLR, APOB i PCSK9 gena koji se nasleđuju po autozomno-dominantnom tipu
- gena LDLRAP1, nasleđuju se po autozomno-recesivnom tipu.
LDL gen
LDLR gen sadrži uputstvo za sintezu proteina koji se zove receptor za lipoproteine niske gustine. Ti receptori se vezuju za lipoproteine niske gustine (LDL) koji su primarni nosioci holesterola. Nalaze se na spoljašnjoj površini mnogih vrsta ćelija gde za sebe vezuju LDL koji se nalaze u krvi i transportuju ih u ćelije. Kada se unese u ćeliju LDL se razlaže i holesterol se oslobađa. Holesterol se u ćeliji koristi za njene potrebe, višak se skladišti ili odstranjuje iz organizma. Nakon što su receptori uneli LDL u ćeliju, oni se vraćaju natrag na spoljašnju površinu ćelije kako bi ponovo za sebe vezali nove količine LDL. Receptori za LDL imaju ključnu ulogu u regulisanju količine holesterola u krvi. Njima posebno obiluju ćelije jetre, koja je odgovorna za uklanjanje viška holesterola iz organizma. Broj ovih receptora na površini ćelija jetre određuje koliko će se brzo holesterol (o obliku LDL-a) uklanjati iz krvi.
Više
Simptomi - klinička slika (fenotip)
Kod heterozigotnih osoba sa blažim oblikom bolesti, znaci i simptomi ove bolesti su:
- povišen nivo ukupnog i LDL holesterola i njegovo taloženje u krvnim sudovima (ateroskleroza)
- infarkt i iznenadna smrt; oboleli muškarci infarkt imaju najčešće u 60-tim godinama, a žene u 50. i 60. godini;
- moždani udar;
- aneurizma aorte, koja može da pukne i dovede do teškog krvarenja, a često i smrti;
- ksantomi (čvorići ispod kože koji se stvaraju nagomilavanjem holesterola);
- ksantelasme (nagomilavanje holesterola iznad ili ispod kapaka).
Kod osoba koje su homozigoti, može doći do infarkta i/ili smrti pre tridesete godine života, čak nekada i kod dece. Kod njih se još u deteinjstvu javlaju ksantomi na laktovima, kolenima i tetivama.
Lečenje
Cilj lečenja jeste smanjenje količine holesterola. To se kod obolelih sa blažim oblikom hiperholesterolemije, može postići:
- dijetom kojom će se smanjuje ukupan unos masti u organizam
- fizičkom aktivnošću
- lekovima koji snižavaju holesterol
Kod homozigotnih osoba sa težim oblikom bolesti takve mere nisu dovoljne pa se kod njih mora obavljati povremeno odstranjivanje holesterola iz krvi metodom koja se zove LDL afereza.
