Kornjače
|
Klasifikacija | ||||||||||||
|
Kornjače (Chelonia ili Testudines) je red gmizavaca zdepastog i kratkog tela pokrivenog zaštitnim koštanim oklopom po čemu se jasno razlikuju od svih ostalih gmizavaca. Oklop je snažan i srastao sa kičmenim stubom. Kod mladunaca je mekan i savtiljiv da bi tek kasnije okoštao. U slučaju opasnosti kornjače uvlače noge, rep i glavu u oklop. Ekstremiteti, prednji i zadnji, su relativno dobro razvijeni i kod kopnenih imaju po pet prstiju, dok kod morskih kornjača dobijaju oblik sličan veslima. Žive na kopnu, u morskoj i slatkoj vodi. Kopnene vrste se hrane biljkama (herbivori), dok su vodeni oblici mesožderi (karnivori). Nemaju zube već su im vilice presvučene rožnim navlakama. Imaju dobro razvijeno čulo vida i sluha. Oplođena jaja polažu u zemlju ili pesak. Većina je veličine između 10 i 30 cm. U tropskim morima, kao što su ona oko ostrva Galapagos i Sejšeli, žive veoma krupne vrste koje mogu dostići dužinu do 2 m i težinu do 600 kg.
Sadržaj
Oklop
Glavna prepoznatljiva osobina ovih životinja je svakako njihov oklop, koji se sastoji od kožnog skeleta koji je pokriven rožnim pločama. Skeletni deo je izgrađen od snažnih koštanih ploča koje su spojene u jedinstven oklop. Srastao je sa kičmenicom i rebrima pa samo ostavlja otvore za proturanje i uvlačenje glave, repa i udova.
Sastoji se od dva štita:
- gornjeg, leđnog, ispupčenog, nazvanog karapaks (carapax) koji se sastoji od pet nizova koštanih ploča:
- srednji niz (neuralia) čini pet ploča sraslih sa trnolikim nastavcima kičmenih pršljenova;
- dva niza rebarskih ploča (costalia) koje su srasle sa rebrima i nalaze se levo i desno od srednjeg niza;
- ivične ploče (marginalia) koje se prostiru ivicom karapaksa i spajaju ga sa trbušnim štitom
- donjeg, trbušnog, ravnog, plastrona (plastron) koga čini dva niza ploča; prvi par ploča je homolog ključnim kostima ostalih gmizavaca.
Spoljašna površina oklopa pokrivena je snažno orožnalim površinskim slojem pokožice koji gradi rožne ploče. Snažno orožnjavanje prisutno je i na vilicama koje su presvučene rožnim navlakama oštrih ivica pošto kornjače nemaju zube.
Mnoge vrste mogu potpuno da uvlače glavu i udove u oklop, dok oblici koji žive u morskoj vodi tu sposobnost nemaju. Oklop morskih kornjača ima aerodinamičan oblik.
Skelet
Kičmeni stub je diferenciran na:
- vratni deo koji se sastoji od 8 slobodnih kičmenih pršljenova koji su jako pokretni pa se i vrat može da pokreće i savija u vertikalnoj i horizontalnoj ravni;
- leđni deo ima 10 nepokretnih kičmenih pršljenova koji su srasli sa leđnim delom koštanog oklopa
- krsni deo, krsna kost se sastoji najčešće od dva, ređe tri ili većeg broja pršljenova
- repni deo se sastoji od većeg broja pokretnih pršljenova.
Glaveni skelet čine kosti koje su međusobno čvrsto spojene. Lobanja pripada anapsidnom tipu, što znači da nema otvora na slepoočnom delu. Skelet udova je zbog razvitka oklopa i položaja udove prema telu pretrpeo promene u odnosu na ostale gmizavce. Karlične kosti su nepokretno srasle sa oklopom. Prednji i zadnji udovi imaju po pet prstiju koji se završavaju kandžama. Kod morskih oblika su dobili pljosnat oblik sličan veslima.
Spoljašnja morfologija i osobine
Većina vrsta je dužine 10 - 30 cm, dok neke tropske i dužinu od 2 m i težinu do 900 kg. Skoro da je pravilo da su morske kornjače krupnije od slatkovodnih i kopnenih. Najveće su mekane kornjače, čiji predstavnik Dermochelys coriacea dostiže dužinu od 2 m i težinu preko 900 kg. Među izumrlim vrstama iz doba krede poznati su džinovski morski primerci iz familije Protostegidae sa oklopom dužine 4 m i težinom preko 2 t. Najmanja je vrsta Homopus signatus čija dužina ne prelazi 10 cm.
Brzina rasta se razlikuje kod različitih vrsta, tako vrste iz familije Emydidae dostignu veličinu za 4-5 godina, dok predstavnicima familije Testudinidae za takvo nešto treba 10 - 12 godina. Brzina rasta se podudara sa vremenom dostizanja polne zrelosti, manje vrste ranije polno sazrijevaju.
Delovi tela koji nisu pod oklopom (glava, noge, rep), pokriveni su rožnim krljuštima, a ima nekih vrsta koje na glavi nemaju krljušti već je ona gola. Na glavi se nalaze oči, mali nosni otvori i spoljašnje slušne opne (spoljašnje uho). Oči su zaštićene kapcima sa uzdužnim prorezima i žmurnjačom. Glava je spojena za trup dugačkim i veoma savitljivim vratom, pa se glava može da uvlači u oklop.
Kod morskih vrsta noge su u vidu peraja, dok se kod slatkovodnih između prstiju nalaze plovne kožice, a kopneni imaju srasle prste koji se završavaju kandžma. Sve kornjače imaju dva para nogu.
Razmnožavanje
Polovi su odvojeni i mužjaci imaju neparan kopulatorni organ smešten iznad kloake. Oplođenje je unutrašnje i prethodi mu specifično udvaranje. Kod velikog broja vrsta prisutan je polni dimorfizam koji je izražen u obojenosti tela koja je kod mužjaka intenzivnija. Pokazuju i izraženu teritorijalnost pa vrlo često dolazi do borbe za teritoriju.
Ženke polažu jaja u rupu iskopanu zadnjim nogama u zemlji ili pesku. Zatim ih zatrpavaju udarcima plastronom. Broj jaja se kreće najčešće 5-10, mada kod morskih kornjača on često iznosi i po nekoliko stotina. Kod kopnenih i slatkovodnih vrsta slična su jajima ptica dok su kod morskih u vidu mehura koji lako prolaze kroz uzan otvor na zadnjem delu oklopa. Posle polaganja njihova meka, kožasta opna očvrsne u krečnjačku ljušturu. Iz jaja se izlegu mladunci sa mekanim, savitljivim oklopom koji naknadno okošta.
Dužina života
Spadaju u najdugovečnije životinje na našoj planeti, gigantske kornjače sa ostrva Galapagos mogu dostići starost od 300 godina. Neke vrste u prirodnim uslovima mogu živeti preko 50 godina, a u zarobljeništvu oko 100 godina. Na osnovu osteo-hronoloških ispitivanja utvrđeno je da u prirodi prosečna dužina života iznosi oko 35 godina zbog različitih opasnosti kojima su izložene. Dugovečnost je verovatno u vezi sa njihovom velikom vitalnošću i sposobnošću regeneracije. Mogu da podnesu velika telesna oštećenja, što predstavlja retkost među višim kičmenjacima.
Podela
Kornjače se prema staništu i načinu života dele na:
- kopnene
- slatkovodne
- morske
| Osobine | Kopnene kornjače | Slatkovodne kornjače | Morske kornjače |
|---|---|---|---|
| oklop | ispupčen | pljosnat | pljosnat |
| noge | srasli prsti sa kandžama | plovne kožice | liče na peraja |
| ishrana | delovi biljaka | vodene životinje, čak i uginule | vodene životinje |
| zimski san | pod zemljom | pod vodom | ne spavaju zimski san |
Najpoznatije vrste u Srbiji
Široko rasprostranjene u Evropi i u južnim područjima Srbije su:
- barska kornjača (Emys orbicularis)
- šumska kornjača (Testudo hermanni)
- grčka kornjača (Testudo graeca)
Klasifikacija
Recentne vrste su svrstane u podredove:
- podred Cryptodira
- nadfamilija Testudinoidea, obuhvata familije:
- nadfamilija Kinosternoidea, obuhvata familije:
- podred Trionychoidea, sa familijama:
- podred morske kornjače (Chelonioidea)
- porodica Cheloniidae
- podred Pleurodira, sa familijama:
- podred Athecae:
- familija Dermochelyidae
Literatura
- Brem, A., E.: Život životinja, Prosvjeta, Zagreb, 1982.
- Bačić,T, Erben, R, Krajačić, M (2004): Raznolikost živog sveta, Školska knjiga, Zagreb
- Kalezić,M.:Osnovi morfologije kičmenjaka, Savremena administracija, Beograd, 1995.
- Kalezić, M.: Hordati, Biološki fakultet Univerziteta u Beogradu, 2000.
- Kalezić,M.:Osnovi morfologije kičmenjaka, treće izdanje, Zzavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2005.
- Kalezić, M.,Tomović, Lj:Hordata -skripta,četvrto izdanje,Biološki fakultet, Beograd, 2005.
- Marcon, E., Mongini, M: Sve životinje sveta, IRO Vuk Karadžić, Beograd, 1986.
- Pavičić,V, Klemenčić, M, Ređep Anđelka (1994): 1000 pitanja, 1000 odgovora. Mosta, Zagreb
- Radović, I., Petrov, Brigita: Raznovrsnost života 1 - struktura i funkcija, Biološki fakultet Beograd i Stylos Novi Sad, Beograd, 2001.
- Ratajac, Ružica: Zoologija za studente Poljoprivrednog fakulteta, PMF u Novom Sadu i MP Stylos Novi Sad, 1995.
- Velika enciklopedija životinja (2003), ITP Zmaj, Novi Sad
