Ljutići

Helleborus viridis

Helleborus niger

Aquilegia vulgaris

Jetrenka

Familija ljutića (Ranunculaceae) obuhvata oko 2450 vrsta koje su grupisane u 62 roda. Latinski naziv familije potiče od deminutiva latinske reči rana što znači žaba (deminutiv je ranuncula što znači žabica) zbog amfibijskog načina života mnogih vrsta iz ove familije. Kosmopolitski je rasprostranjena, ali većina predstavnika naseljava umerene i severne predele severne Zemljine hemisfere. Na Balkanskom poluostrvu su zabeležene 22 endemične vrste iz ove familije. To su uglavnom kopnene biljke, mada ima i manji broj vodenih predstavnika. Veliki broj vrsta familije Ranunculaceae sadrže toksična jedinjenja koja štetno deluju na domaće životinje, te su nepoželjne na livadama i pašnjacima. Predstavnici familije ljutića rastu kao livadske, korovske, ruderalne i šumske biljke, pretežno na vlažnijim zemljištima. Ekonomski značaj se ogleda u činjenici da se pojedine vrste koriste u hortikulturi. Takođe, zbog prisustva alkaloida pojedine vrste se koriste i u farmaciji. Ima dosta i otrovnih vrsta, a mnoge su korovske.

Morfologija

Predstavnici ove familije su najčešće zeljaste višegodišnje, ređe jednogodišnje biljke. Poznati su predstavnici iz kategorije drvenastih biljaka. Listovi su najčešće naizmenični, dok su kod pojedinih vrsta naspramni. Kod nekih predstavnika su pri osnovi stabla složeni u rozetu. Gotovo uvek su složeni, retko prosti i najčešće razdeljeni na različite načine. Obično su spiralno raspoređeni. Zalisci su skoro uvek odsutni.

Cvetovi su najčešće dvopolni, mada su kod pojedinih predstavnika pronađeni i jednopolni cvetovi koji su nastali usled abortusa jednog člana. Kod najvećeg broja vrsta imaju aktinomorfnu simetriju, ali se kod manjeg broja vrsta mogu naći i zigomorfni cvetovi. Cvetovi su najčešće aciklični ili hemiciklični, dok se kod manjeg broja pripadnika sreću i ciklični cvetovi. Cvetni omotač može biti dvojan ili prost, krunicolik. Sastavljen je od pet ili velikog broja slobodnih listića. U dvojnom perijantu čašica se sastoji od 3 do 5, a krunica od 5 ili mnogo listića, a retko tročlana. Kod cvetova pojedinih vrsta čašica je braktealnog porekla. Nektarije se nalaze između perijanta i andreceuma. Po obliku su veoma raznolike, a ponegde preuzimaju ulogu krunice. Prašnici su uvek slobodni, ima ih veliki broj, a ređe manji broj. Oprašivanje se najčešće vrši entomofilno. Gineceum je apokarpan i sastoji se od velikog broja oplodnih listića ili samo od jedne karpele. Oplodni listići su na izduženoj loži spiralno raspoređeni. Kod predstavnika roda Nigela oplodni listići su pseudosinkarpni, odnosno međusobno srasli pomoću cvetne lože. U svakom oplodnom listiću se nalazi 1-n semenih zametala sa jednim ili sa dva integumenta. Plodnik je nadcvetan ili sredcvetan. Plod je najčešće zbirni koji je sastavljen iz više mešaka ili apokarpna orašica. Kod manjeg broja predstavnika plod je bobica ili čaura. Klica je najčešće sitna, izuzetno sa jednim kotiledonom.

Odstupanja i prelaznih oblika u građi cveta ima mnogo u okviru vrsta ove familije. U tom pogledu se može razlikovati više razvojnih tendencija, odnosno razvojnih pravaca:

od spiralnog rasporeda cvetnih delova ka pršljenastom;

od aktinomorfnih cvetova ka zigomorfnim;

od apokarpnog gineceuma ka sinkarpnom;

od većeg broja karpela ka samo jednoj karpeli;

od nadcvetnog plodnika ka sredcvetnom;

od višesemenog meška ka jednosemenoj orašici.

Prema tome, u ovoj familiji postoje predstavnici sa primitivnim karakteristikama, kao i takvi kod kojih se sreće veći broj izvedenih, naprednijih karakteristika. Zajednička osobina im je da imaju veliki broj prašnika.