Mišićni sistem kičmenjaka

Ukratko

Mišićni i skeletni sistem čoveka

Mišićni sistem zajedno sa skeletnim čini aparat za kretanje; osim toga on učestvuje u mnogim fiziološkim procesima:

• ishrani;
• disanju;
• cirkulaciji krvi.

Mišići se za kosti spajaju snopovima vezivnih vlakana – tetivama. Veza sa nervnim sistemom je ostvarena tako što je svaki mišić inervisan posebnim nervom. Tako jedan mišić može da vrši samo jednu vrstu pokreta pa su zbog toga mišići udruženi u funkcionalne grupe koje deluju antagonistički (pr. dvoglavi mišić na prednjoj strani nadlakta kod čoveka savija ruku, a troglavi na zadnjoj strani je opruža). Osim određenih kožnih mišića, koji potiču od ektoderma, svi ostali su mezodermalnog porekla.

Muskulatura kičmenjaka sastoji se iz:

• glatkih i
• poprečno-prugastih mišićnih vlakana.

Poprečno-prugasta vlakna izgrađuju mišiće telesnog zida, glave, udova, očnih mišića i dijafragme. Glatka vlakna grade mišiće unutrašnjih organa, creva, bubrežnih i polnih odvoda, zida krvnih sudova i kožnu muskulaturu.

Telesni mišići kolousta iriba, kao i mišići u toku embrionalnog razvića viših kičmenjaka, predstavljeni su sa dve uzdužne trake na bokovima tela. Ove trake su podeljene poprečnim pregradama (mioseptama) na veći broj segmenata (miomera).

Kratak pregled evolutivne raznovrsnosti mišićnog sistema životinja

Jednoćelijske životinje (amebe, bičari, trepljari) nemaju mišiće, ali se kreću. Pokretljivost te jedne ćelije omogućavaju sićušna vlakna koja mogu da se skraćuju (grče).

Među višećelijskim životinjama samo sunđeri nemaju mišiće, dok su kod ostalih razvijeni jače ili slabije. Dupljari  u pokožici i sloju oko duplje imaju ćelije sa nastavcima koji mogu da se grče i opružaju. Od tih ćelija sa nastavcima je tokom evolucije nastalo mišićno tkivo životinja.

Kod životinja bez čvrstog skeleta, kao što su crvoliki organizmi (valjkasti, člankoviti, pljosnati crvi),  mišići su raspoređeni u slojevima. Slojevi mišića se pružaju u različitim pravcima (kružni, uzdužni, kosi i dr), obuhvataju čitavo telo  čime omogućavaju raznovrsne pokrete (plivanje, puzanje, ubušivanje u podlogu).

Životinje sa skeletom, bilo da je on spoljašnji ili unutrašnji, imaju mišićne ćelije grupisane u snopove. Mišićni snopovi kičmenjaka (sa unutrašnjim skeletom) obavijaju kosti i pričvršćuju se za njihovu spoljašnju površinu. Kod životinja sa spoljašnjim skeletom (npr. zglavkara)  mišići leže unutar tog skeleta i pričvršćeni su za njegovu unutrašnju površinu.

Mišići kopnenih kičmenjaka

Prelaskom na kopneni način života dolazi do promena u muskulaturi:

• za kretanje po podlozi najveći značaj dobijaju udovi pa su njihovi mišići snažno razvijeni; u vezi sa tim, segmentisanost telesnih mišića u znatnoj meri iščezava i dolazi do formiranja pojedinih mišića; (segmentacija se i dalje može uočiti na trbušnom pravom mišiću;
• u vezi sa razvićem grudnog koša, razvili su se međurebarni mišići.
• kod sisara je trbušna muskulatura podeljena na grudnu i trbušnu usled izdvajanja grudne duplje od trbušne pojavom dijafragme;
• kod ptica je naročito jako razvijen grudni mišić (m. pectoralis) koji ima značaja za letenje.
• od mišića škržnog aparata riba, kod kopnenih kičmenjaka su se zadržali mišići koji pokreću donju vilicu, mišići ždrela i grkljana i mišići koji se raspoređuju oko očiju, usta, ušiju, na obrazima; ovi mišići čine pokrete lica i daju mu izraz.

Kod sisara je ispod kože razvijen jedan mišićni sloj koji obrazuje potkožnu muskulaturu čija je uloga pokretanje kože. Kod čoveka i primata su posebno dobro razvijeni potkožni mišići vrata i glave koji učestvuju u pokretima mimike lica. Veoma dobro razvijenu potkožnu muskulaturu ima npr. jež koji se, zahvaljujući njoj, može saviti u klupče.

Za više podataka pogledati Mišićno tkivo

Za više podataka pogledati Mišićni sistem čoveka

Literatura

• Đorović Ana, Kalezić, M: Morfologija hordata. Biološki fakultet, Beograd
• Kalezić,M: Osnovi morfologije kičmenjaka, ZUNS, Beograd, 2001
• Marcon, E, Mongini, M: Sve životinje sveta, IRO Vuk Karadžić, Beograd, 1986.
• Petrov Brigita, Radović, I, Miličić Dragana, Petrov I: Opšta i sistematska zoologija (praktikum sa radnom *sveskom), Biološki fakultet, Beograd, 2000
• Petrov Brigita: Skripta za studente molekularne biologije
• Petrov, I: Sakupljanje, preparovanje i čuvanje insekata u zbirkama, Biološki fakultet, Beograd, 2000.
• Radović, I, Petrov, Brigita: Raznovrsnost života 1 - struktura i funkcija, Biološki fakultet Beograd i Stylos Novi Sad, Beograd, 2001.
• Ratajac, Ružica: Zoologija za studente Poljoprivrednog fakulteta, PMF u Novom Sadu i MP Stylos Novi Sad, 1995

Snežana Trifunović, dipl. biolog