Mišićno tkivo

Mišićno tkivo se sastoji od ćelija (mišićnih vlakana) koje imaju sposobnost kontrakcije. Ta se sposobnost zasniva na prisustvu kontraktilnih vlakana (miofibrila) koja su izgrađena od proteina aktina i miozina. Mišić se kontrahuje kao odgovor na nadražaj koji je do njega dospeo određenim nervom. U svaku mišićnu ćeliju ulazi jedno nervno vlakno i mesto njihovog povezivanja naziva se motorna ploča (periferna sinapsa). Nadražaj se sa nerva na mišić prenosi pomoću hemijskih medijatora.

Prema građi i načinu rada, kod kičmenjaka se razlikuju tri tipa mišićnog tkiva:

• glatki,
• poprečno-prugasti i
• srčani mišići.

Mišićno tkivo: srčano (a), glatko (b) i poprečno-prugasto (c)

Poprečno-prugasti mišići

Poprečno-prugasti (skeletni) mišići su vezani za kosti i daju oblik telu. Njihove ćelije su izduženog oblika i bez nastavaka, imaju više jedara koja su smeštena periferno – ispod ćelijske membrane (vidi sliku). Spadaju u najkrupnije ćelije u telu (do 4 cm kod čoveka) i sačinjavaju oko 40% ukupne telesne težine. Membrana ovih mišićnih ćelija naziva se sarkolema. Karakteristična poprečna-prugavost ogleda se u naizmeničnim tamnim i svetlim trakama, što potiče od građe samih miofibrila. Miofibrili su izgrađeni od tankih aktinskih i debelih miozinskih vlakana. Tamnu prugu grade aktin i miozin, a svetlu samo aktin. Sredinom svetle pruge pruža se jedna tamna linija nazvana Z-linija. Skeletni mišići su inervisani perifernim nervnim sistemom tako da rade pod uticajem naše volje i u toku rada se zamaraju. Osnovna funkcija ovih mišića je kretanje i proizvodnja telesne toplote. Njihova mišićna vlakna su grupisana u snopiće koji su obavijeni vezivnom opnom. Više snopića udruženo je u veće snopove, koji su grupisani i povezani zajedničkom vezivnom opnom gradeći mišić.

Glatki mišići

Glatki (visceralni) mišići izgrađuju zidove cevastih organa i organa sa šupljinama (creva, želudac, mokraćna bešika, krvni sudovi, materica i dr.). Sastoje se od većeg broja vretenastih ćelija koje imaju obično jedno jedro u centru ćelije. Aktin i miozin su u njima grupisani u snopove tako da nema poprečne-prugavosti. Inervisani su vegetativnim (autonomnim) nervnim sistemom tako da rade van uticaja naše volje. Inervacija je dvojna, što znači da je svaki mišić u vezi i sa simpatikusom i sa parasimpatikusom čime se postiže regulacija rada organa (ako simpatikus npr. ubrzava rad nekog organa , onda će parasimpatikus delovati suprotno). Kontrakcije glatkih mišića su spore, duže traju i ne dolazi do zamaranja.

Srčani mišić

Srčani mišić je po strukturi sličan poprečno-prugastim mišićima, a po funkciji je sličniji glatkim mišićima. On je poprečno-prugast, ali je specijalno građen kao fiziološki sincicijum. Ćelije su skraćeno vretenastog oblika i imaju nastavke preko kojih se povezuju čime obrazuju sincicijum, što omogućava nesmetano prenošenje nadražaja kroz srčani mišić (vidi sliku). Kontrakcije srčane muskulature su brze, ritmičke i automatske. Postoje dve vrste mišićnih ćelija u srcu:

• jedne, tipične mišićne ćelije koje grade pretkomore i komore srca, i
• druge – Purkinjeove ćelije, koje grade tzv. automatski (sprovodni) sistem srca.

Miofibrili

a) Miofibrili; b) aktinski i miozinski filamenti

U mišićnim ćelijama se nalaze i miozinski filamenti izgrađeni od molekula proteina miozina. Miozinski filamenti zajedno sa drugim faktorima (joni Ca++, ATP idr.) omogućavaju klizanje aktinskih filamenata što dovodi do kontrakcije mišićnih ćelija. Aktinski (tanki) i miozinski (debeli) filamenti obrazuju vlakna miofibrile koja omogućavaju kontrakciju mišićne ćelije.

U mišićnim vlaknima (ćelijama) miofibrili su postavljeni u snopovima ili pojedinačno i pružaju se paralelno osnovi tih vlakana. Na miofibrilu se razlikuju dva segmenta:

• tamni segment (anizotropna ili A zona) duž koga se pružaju miozinski filamenti
• svetli segment (izotropna ili I zona) duž koga se pružaju aktinski filamenti i ulaze u tamnu zonu između debelih miozinskih filamenata.

Ovi segmenti se naizmenično smenjuju i u svim miofibrilima se nalaze na istom položaju pa mišićno vlakno posmatrano pod mikroskopom ima izgled poprečne prugavosti. Na sredini svetle zone nalazi se tamna Z linija, a na sredini tamne zone je M linija. Struktura i funkcionalna jedinica miofibrila je sarkomera koja predstavlja rastojanje između dve Z-linije. U toku mišićne kontrakcije aktinski filamenti se podvlače pod miozinske filamente čime se sarkomera skraćuje, a time se skraćuje i miofibrila. Skraćivanje miofibrila dovodi do skraćivanja mišićne ćelije, odnosno čitavog mišića.

Literatura

• Ćurčić, B: Razviće životinja, Naučna knjiga, Beograd, 1990.
• Mariček,Magdalena; Ćurčić,B; Radović,I: Specijalna zoologija, Naučna knjiga, Beograd, 1996.
• Popović S: Embriologija čoveka, Dečije novine, Beograd, 1990.
• Trpinac, D: Histologija, Kuća štampe, Beograd, 2001.
• Šerban, M, Nada: Pokretne i nepokretne ćelije - uvod u histologiju, Savremena administracija, Beograd, 1995.