Moždani nervi
Moždani nervi ili lobanjski nervi (nervi craniales) su delovi perifernog nervnog sistema koji polaze od odgovarajućih jedara u moždanom stablu.
Sadržaj
Broj moždanih nerava kod kičmenjaka
Kod kičmenjaka se broj ovih nerava kreće od 11 do 13 parova i to tako što:
- gmizavci, ptice i sisari imaju 13 pari koji se obeležavaju počev od nultog (0.), terminalnog nerva pa do XII, podjezičnog nerva;
- kolouste, ribe i vodozemci imaju 11 pari moždanih nerava; u odnosu na prethodno navedene grupe kičmenjaka, nedostaju im poslednja dva para: XI i XII;
- čovek ima 12 pari; nema 0. nerv
Moždani nervi čoveka
Od odgovarajućih jedara u moždanom stablu polazi kod čoveka 12 pari moždanih nerava, koji su prema redosledu izbijanja obeleženi su brojevima od I - XII.
Podela prema funkciji
Izgrađeni su od nervnih vlakna (aksoni) koja su prema funkciji podeljena na
- motorna (eferentna) vlakna, među kojima se razlikuju dve grupe:
1. motorna vlakna za poprečno-prugaste mišiće, koji rade pod uticajem volje;prema embrionalnom poreklu se među njima razlikuju dva tipa:
- opšta somatska nervna vlakna koja inervišu: mišiće očne jabučice, jezik, spoljne mišiće vrata
- specijalna visceralna motorna nervna vlakna koja inervišu poprečno-prugaste mišićelica, nepca, ždrela i grkljana
2. motorna vlakna za inervaciju mišića i žlezda koji nisu pod uticajem volje; tu spadaju opšta visceralna motorna nervna vlakna koja nose kranijalnu parasimpatičku inervaciju
- senzitivna (aferentna) vlakna, se mogu grupisati u:
1. opšta visceralna senzitivna vlakna koja prenose nadražaje iz visceralnih organa: karotida, ždrela, jednjaka, dušnika, dušnica, pluća, srca i gastrointestinalnog trakta;
2. opšta somatska senzitivna vlakna koja prenose osećaje dodira, pritiska, toplote, hladnoće i dr. iz kože i sluzokože
3. specijalna somatska i visceralna senzitivna vlakna, koja prenose posebne nadražaje, poput mirisa i ukusa (visceralna) ili vid, sluh i ravnoteža (somatska)
Od I do XII para nerava:
I - mirisni nerv (n. olfactorius), polazi sa mirisnog dela velikog mozga (bulbus olfactorius) i ide do nosne duplje; senzitivan je;
II - vidni nerv (n. opticus) polazi od mesta ukrštanja vidnih snopova (chiasma opticum), prolazi kroz očni otvor na klinastoj kosti i ulazi u očnu duplju, očnu jabučicu i završava se grananjem na mrežnjači oka; senzitivan je;
III - zajednički mišićni nerv oka (n. oculomotorius) polazi sa srednjeg mozga i inerviše mišiće koji pokreću očnu jabučicu, osim gornjeg kosog i spoljašnjeg pravog mišića očne jabučice (njih inervišu IV i VI par) i glatke mišiće oka; sadrži motorna i parasimpatička vlakna;
IV - gornji mišićni nerv oka (n. trochlearis) polazi sa srednjeg mozga i oživčava gornji kosi mišić očne jabučice; motoran je;
V - trograni nerv (n. trigeminus) polazi sa moždanog mosta (pons) i grana se na tri grane:
- nerv očne duplje (n. ophtalmicus)
- gornjovilični nerv (n. maxilaris)
- donjovilični nerv (n. mandibularis)
Trograni nerv je mešovit: sadrži motorna i senzitivna vlakna.
VI - spoljašnji motorni nerv oka (n. abducens) polazi sa moždanog mosta i inervišespoljašnji pravi mišić očne jabučice; motorni nerv.
VII - lični nerv (n. facialis) polazi sa mosta i inerviše mimične mišiće lica; mešovit je.
VIII - nerv čula sluha i ravnoteže (n. vestibulocochlearis) polazi sa mosta i produžene moždine i sastoji se od dva dela:
- n. vestibuli koji se pruža do polukružnih kanalića;
- n. cochlearis koji ide do puža i senzitivan je.
IX - jezično-ždrelni nerv (n. glossopharingeus) polazi sa produžene moždine, izlazi iz lobanje, spušta se duž ždrela pa se savija lučno unapred i završava na korenu jezika; mešovit je.
X - nerv lutalac (n. vagts) polazi sa produžene moždine. izlazi iz lobanje, spušta se niz vrat, grudnu duplju, probija dijafragmu i završava se u trbušnoj duplji; sa njega polazi veliki broj vegetativnih grana za mnoge unutrašnje organe.
XI - pomoćni nerv (n. accesorius) polazi sa produžene moždine i pridodat je vagusu; grana se na:
- spoljašnju granu koja inerviše mišić bočni pregibač glave i trapezni mišić;
- unutrašnju granu koja je pridodata vagusu.
XII - podjezični nerv (n. hypoglossus) polazi sa produžene moždine i inerviše mišiće jezika; motoran je.
Literatura
- Ćurčić, B: Razviće životinja, Naučna knjiga, Beograd, 1990.
- Hale. W, G, Morgham, J, P: Školska enciklopedija biologije, Knjiga-komerc, Beograd
- Kalezić, M: Osnovi morfologije kičmenjaka, ZUNS, beograd, 2001
- Mariček, Magdalena, Ćurčić, B, Radović, I: Specijalna zoologija. naučna knjiga, Beograd, 1986
- Milin J. i saradnici: Embriologija, Univerzitet u Novom Sadu, 1997.
- Pantić, V:Biologija ćelije, Univerzitet u Beogradu, Beograd, 1997.
- Pantić, V: Embriologija, Naučna knjiga, beograd, 1989.
- Popović S: Embriologija čoveka, Dečije novine, Beograd, 1990.
- Trpinac, D: Histologija, Kuća štampe, Beograd, 2001.
- Šerban, M, Nada: Pokretne i nepokretne ćelije - uvod u histologiju, Savremena administracija, Beograd, 1995
