Potkovičasti crvi

Venac tentakula

Potkovičasti crvi (lat. Phoronida) su celomski, isključivo morski beskičmenjaci crvolikog, izduženog tela smešetnog u ljušturi oblika cevčice. Na prednjem kraju tela nalazi se venac od 20-tak do preko 500 pipaka (tentakula). Veličine su od 6 mm do 20 cm, dok većina ne prelazi 10 cm.

Spoljašnja građa

Na telu ovih životinja razlikuju se:

• ljuštura;
• trup;
• lofofor.

Ljuštura je u obliku cevčice, izgrađena od kutikule impregnirane stranim telima (zrnca peska, iglice sunđera i sl.). Izlučuje je epidermis kao lepljiv sekret koji u dodiru sa vodom očvrsne. Ima zaštitnu ulogu i odvojena je od tela pa se životinja u njoj slobodno pokreće. Vrlo često je ukopana u pesak.

Trup je izduženog, crvolikog oblika i bezbojan ili beličast, ređe zelenkaste boje i smešten je u ljušturi. Na njegovom prednjem delu nalaze se usni otvor, a iznad njega analni otvor i dve ekskretorne pore.

Lofofor je potkovičasti nabor telesnog zida, smešten oko usta, na kome se nalaze trepljaste tentakule. Tentakule su nabori telesnog zida u obliku šupljeg cilindra u koji zalazi celom.

Građa telesnog zida

Telesni zid je izgrađen od nekoliko delova:

• epidermisa koji je jednoslojan i u njegovoj osnovi se nalazi mreža neurona;
• bazalna membrana, smeštena ispod epidermisa;
• kružni, slabije i bolje razvijeni uzdužni mišići u vidu slojeva.

Najjače ravijeni mišići su u središnjem delu trupa. Ispod telesnog zida nalazi se peritoneum sincicijelne građe.

Telesna duplja

Telesna duplja je celom podeljen pregradom (peritonealna septa) na:

• metacel smešten u trupnom delu i
• mezocel koji se nalazi u tentakulama.

Celom je ispunjen tečnošću koja sadrži ćelije, kao što su crvene krvna telašca i dr.

Crevni sistem i ishrana

Crevo ima oblik potkovice tako da se i usni i analni otvor nalaze na prednjem delu tela jedan ispod drugog. Pričvršćeno je za telesni zid pomoću mezentera. Počinje usnim otvorom koji vodi u usnu duplju, a iza nje se nastavlja jednjak snabdeven žlezdama. Jednjak prelazi u predželudac, a ovaj u želudac smešten u zadnjem delu tela. Od želuca polazi srednje crevo,a ono se nastavlja na zadnje crevo završeno analnim otvorom. Hrane se planktonom i sitnim česticama detritusa tako što trepljama na tentakulama izazivaju strujanje vode koja se usmerava ka usnom otvoru. Varenje je verovatno unutarćelijsko.

Krvni sistem

Krvni sistem je zatvorenog tipa i sastoji se dva glavna krvna suda povezanih preko hemalnog pleksusa želuca

• dorzalnog sa koga polaze sitniji krvni sudovi za tentakule i
• ventralnog.

Cirkulacija krvi je pravilna iako nemaju srce. U dorzalnom sudu se krv kreće od zadnjeg ka prednjem delu tela, a u ventralnom u suprotnom pravcu zahvaljujući sposobnosti zidova tih krvnih sudova da se kontrahuju. Crvena krvna telašca sadrže hemoglobin.

Nervni sistem

Sastoji se od:

• mreže nervnih ćelija (nervnog pleksusa) smeštenog ispod epidermisa i u vezi sa čulnim ćelijama;
• nervnog prstenau prednjem delu tela sa zadebljalim dorzalnim delom
• nerava koji oživčavaju tentakule i mišiće.

Organi za izlučivanje i razmnožavanje

Ekskrecija se vrši pomoću para metanefridija. Metanefridijama se, osim ekskreta, u spoljašnju sredinu izbacuju i polne ćelije. Svaka metanefridija počinje nefrostomom iz metacela, savija se u vidu potkovice (ili latiničnog slova U) i nefridioporom izliva u spoljašnju sredinu. Nefridiopore se nalaze na prednjem delu tela sa strane analnog otvora i iznad usnog otvora.

Foronoida su većinom hermafroditi. Kod vrsta odvojenih polova se mužjaci i ženke razlikuju tek kada polno sazru i to samo po boji gonada (nema polnog dimorfizma). Gonade (polne žlezde) su u vezi sa celomom u čiju tečnost dospevaju zrele polne ćelije, a njome preko metanefridija u spoljašnju sredinu.

Pored polnog postoje vrste, kao Phoronis ovalis, koje se razmnožavaju bespolno, pupljenjem i poprečnom deobom.

Razviće

Oplođenje se vrši u planktonu, a kod nekih vrsta i u celomu, gde se oplođenja jajna ćelija dalje razvija. Oplođeno jaje se brazda holoblastično i nastaje larva aktinotroh. Larva živi nekoliko nedelja planktonskim načinom života, a zatim se spušta na dno i metamorfozira u mladu jedinku. Ona luči ljušturu i polno sazreva čime postaje adult.

Klasifikacija

Deset vrsta svrstano je u dva roda Phoronis i Phoronopsis:

• Phoronis ovalis
• Phoronis hippocrepia
• Phoronis ijimai
• Phoronis australis
• Phoronis muelleri
• Phoronis psammophila
• Phoronis pallida
• Phoronopsis albomaculata
• Phoronopsis harmeri
• Phoronopsis californica

Literatura

• Brajković, M: Zoologija invertebrata I deo, ZUNS, Beograd, 2003.
• Dogelj, V,A: Zoologija beskičmenjaka, Naučna knjiga, beograd, 1971.
• Krunić, M: Zoologija invertebrata 1, Naučna knjiga, Beograd, 1977.
• Krunić, M: Zoologija invertebrata 2, Naučna knjiga, Beograd, 1979.
• Mariček, magdalena, Ćurčić, B, Radović, I: Specijalna zoologija, Naučna knjiga, Beograd, 1986.
• Marcon, E, Mongini, M: Sve životinje sveta, IRO Vuk Karadžić, Beograd, 1986.
• Radović, I, Petrov, Brigita: Raznovrsnost života 1 - struktura i funkcija, Biološki fakultet Beograd i Stylos Novi Sad, Beograd, 2001.
• http://www.earthlife.net/inverts/phoronida.html