Floem
Floem je vrsta provodnog tkiva kojim se materije sintetisane u listu (asimilati) prenose do svih delova biljke. Uloga floema utvrđena je 1675. g. mnogo pre nego što je pručena njegova građa i dato ime tom tkivu, od strane Marčela Malpigija (Malpighi) (1628-1694). Malpigi je izveo eksperiment u kome je otklonio koru drveta, u kojoj je floem, čime je zaustavio transport materija od listova ka korenu, dok se u suprotnom pravcu transport nesmetano nastavio.
Ranije se smatralo da floem provodi rastvorene organske materije (asimilati) od mesta gde se stvaraju fotosintezom, odnosno od lista pa do svih delova biljke (primaoci). Današnja saznanja su nešto drugačija: organske materije se kroz biljku mogu da kreću u svim pravcima kako od korena ka listovima i iz njih u vršne pupoljke, tako i iz listova ka korenu. Uzlazno kretanje materija vrši se kroz ksilem, a transport iz listova u bilo kom pravcu, ka vršnim pupoljcima (naviše) ili naniže vrši se samo kroz floem.
Građa floema
Grade ga žive ćelije:
- sitaste cevi i
- ćelije pratilice
- parenhimske ćelije floema
- sklerenhimsko mehanički tkivo, likina vlakna
- često se mogu naći i mlečne cevi
Sitaste cevi i ćelije pratilice
Sitaste cevi (kribroide) nastaju od niza prozenhimskih ćelija, na čijim se poprečnim zidovima stvaraju perforacije (lat. perforare = probušiti), pa imaju izgled sita (otuda im i naziv), sitaste ili kribralne ploče. Prvobitne ćelije nanizane jedna do druge i spojenje sitastim pločama grade dugačke cevi kroz koje se transport olakšano vrši. Pore su postale od plazmodezmi i imaju prečnik od 04, - 1 mikrometar.Ove ćelije su bez jedra i vakuole, imaju malo citoplazme, a bogate su mitohondrijama i plastidima. Ćelije pratilice su priljubljene uz sitaste cevi i sa njima su u vezi preko otvora u bočnim zidovima. Kroz te otvore prolaze plazmodezme (konci citoplazme koji povezuju ćelije). Ćelije pratilice imaju jedro i one nadoknađuju njegov nedostatak kod sitastih cevi. Obe vrste ćelija nastaju deobom iste matične ćelije. Deoba je inekvalna (nejednaka) tako da nastaju dve ćelije nejednake veličine: veća, sitasta cev i manja, ćelija pratilica.
Obrazovanje kalusa
U doba vegetacije organske materije stvorene fotosintezom u listovima prenose, brzinom od 0,5-1 m/h, u izdanke koji rastu, pupoljke, cvetove, plodove kao i u podzemne organe, koren, rizom, lukovicu i dr. Na kraju vegetacionog perioda, u jesen, sitaste ploče se prekrivaju polisaharidnom tvorevinom kalusom (kalozom) koja poput čepa sprečava transport kako materija tako i infekcije kroz biljku za vreme zimskog mirovanja. Kaloza se stvara u sitastoj cevi pomoću enzima kalozne sintetaze i izlučuje i prostor između ćelijske membrane i ćelijskog zida. Početkom novog vegetacionog perioda, na proleće, kalus se razgrađuje što omogućava da organske materije iz podzemnih organa, gde su bile uskladištene, transportuju do vršnih delova biljke gde omogućavaju obrazovanje listova. Sitaste cevi funkcionišu najduže dva vegetaciona perioda, posle čega se trajno kalusom zaustavlja protok materija kroz njih. Kod višegodišnjih drvenastih biljaka, smeštene su u sekundarnoj kori.
Pri mehaničnim povredama sitastih cevi dolazi takođe do stvaranja kaloze, koja zatvori sitaste cevi i time isključuje povređeni deo iz transporta. Tako se biljka štiti da prilikom povrede sav sok, koji je inače pod pritiskom, iscuri iz biljke.
Literatura:
- Vujaklija, M: Leksikon stranih reči i izraza, Prosveta, Beograd
- Grozdanović-Radovanović, Jelena: Citologija, ZUNS, Beograd, 2000
- Nešković Mirjana, Konjević R, Ćulafić Ljubinka (2002): Fiziologija biljaka, NNK, Beograd
- Šerban, M, Nada: Ćelija - strukture i oblici, ZUNS, Beograd, 2001
- Sarić, M. (1975): Fiziologija biljaka, Naučna knjiga, Beograd
- Blaženčić, Jelena (1990): Praktikum iz anatomije biljaka sa osnovama mikroskopske tehnike,Naučna knjiga, Beograd
- Janjatović, V. (1988), Botanika, Novi Sad
- Jančić, R: Sto naših najpoznatijih lekovitih biljaka, Naučna knjiga, Beograd, 1988.
- Jančić, R: Lekovite biljke sa ključem za određivanje, Naučna knjiga, Beograd, 1990.
- Kojić, M: Botanika, Naučna knjiga, Beograd, 1989.
- Kojić, M: Fiziološka ekologija kulturnih biljaka, Naučna knjiga, Beograd, 1987.
- Marinković, R, Tatić, B, Blaženčić, J: Morfologija biljaka, Beograd, 1979.
- Nikolić,R, Pavlović, S, Živanović, P. (1989): Praktikum iz anatomije biljaka, Meidicnska knjiga, Beograd-Zagreb
- Tatić, B, Petković, V. (1998): Morfologija biljaka, ZUNS, Beograd
