Konji
Konji (lat. Equidae) je zajednički naziv za pripadnike familije kopitara koji imaju samo jedan snažno razvijen prst (treći ili srednji), obložen na vrhu kopitom, visoke i tanke noge pa su brzi i odlični trkači. Među današnjim kopitarima konji su zastupljeni sa najvećim brojem vrsta. Razgraničenje pojedinih rodova i vrsta je i danas sporno, ali se može reći da ovoj familiji pripadaju životinje koje se uobičajeno nazivaju konjima, magarcima i zebrama.
Sadržaj
Osobine
Opšte osobine
Konji su uopšteno rečeno krupne životinje sa relativno velikom glavom i dugim nogama. Veličina i težina variraju:
- dužina od glave do repa je između 2 i 3 m,
- rep je dužine od 30 do 60 cm,
- visina u ramenima je od 1 do 1,6 m.
Krzno im je gusto i najčešće sa kratkom dlakom. Većina vrsta ima na vratu, temenu i repu duže ili čak dugačke dlake koje obrazuju grivu. Rep je takođe dugačak i kitnjast te služi za odbranu od insekata. Boja krzna većine vrsta s gornje strane je siva ili smeđa, a s donje belo-siva. Kod više vrsta se mogu pojaviti pruge na ramenima i nogama, što je posebno izraženo kod zebri.
Glava konja je snažna, izrazito izdužena a najveći dio je gornja vilica. Nosna kost je duga i uska, a očne duplje se nalaze iza zuba. Vilični zglob je smešten visoko, a donja vilica je uvećana. Oči su postavljene bočno na glavi, a uši su vrlo pokretljive.
Ekstremiteti
Na prednjim i zadnjim nogama imaju po jedan snažno razvijen prst, treći (srednji) pokriven kopitom. Na nogama postoje samo ostaci (rudimenti) druge i četvrte doručne (metacarpalia) i donožne kosti (metatarsalia) u obliku grifilnih kostiju. Cevanice, srednja (treća) donožna i doručna kost, su jako dobro razvijene. Građa ekstremiteta je karakteristična za stanovnike stepskih predela, dobre i brze trkače.
Zubi
Broj zuba se razlikuje kod mužjaka i ženki pošto se očnjaci nalaze samo kod mužjaka koji imaju 40 zuba po formuli:
| 3.1.3.3 |
| 3.1.3.3 |
Prema tome ženke imaju 36 zuba sa formulom:
| 3.0.3.3 |
| 3.0.3.3 |
Kutnjaci su sa visokom krunom i pripadaju tipovima hypselodontni i selenolophodontni.
Evolucija Equida
Evolucija konja trajala je oko 50 miliona godina, odnosno, od eocena do današnjeg doba. Odvijala se kroz niz sukcesivnih predaka obuhvatajući velike promene koje su dovele do sadašnjeg stanja. Te promene se mogu svrstati na:
- povećanje rasta
- proporcionalno povećanje metakarpalnih i metatarzalnih kostiju koje dovodi do izduživanja nogu
- redukcija prstiju uz snažan razvoj trećeg (srednjeg) prsta
- znatne promene u građi glavenog skeleta uz izduživanje lobanje
- povećanje kutnjaka
- promene u strukturi zuba i dr.
Sve te promene, kao i mnogo drugih, uslovile su razviće oblika koji je bio prilagođen životu u prostranim nizijama prekrivenim pašnjacima za koje je bilo neophodno imati duge noge, čvrsta kopita za trčanje i snažno, vitko i hitro telo. Ishrana travom dovela je do promene na zubima, jer su ranije bili prilagođenji na žvakanje šumskog lišća. Uporedo sa tim došlo je do izoštravanja čula sluha i vida.
Sukcesivni niz predaka
Najstariji direktni predak bio je ''Eohippus (po Marsh-u) ili Hyracotherium (po Owen-u) koji je živeo u Evroaziji i Severnoj Americi. Bio je veličine lisice sa po četiri prsta na prednjim i po tri prsta na zadnjim nogama.
- Orohippus koji se razvio iz Eohippus-a
- Epihippus javlja se krajem eocena
- Mesohippus' početkom oligocena
- Miohippus' krajem oligocena i početkom miocena
- Parahippus tokom miocena
- Merychyppus tokom miocena
- Pliohippus javlja se u pliocenu
- Equs krajem pliocena.
Klasifikacija
Recentni rodovi
Klasifikacija familije Equida je još uvek sporna, odnosno sporan je broj rodova i vrsta koji joj pripadaju:
- prema jednoj grupi autora ovoj familiji pripadaju tri roda:
- druga grupa zoologa sve ove rodove grupiše u jedan zajednički, rod Equus
- treća grupa autora pored tri prethodno navedena roda, izdvaja još jedan rod azijskih polumagaraca (Hemionus) kao zaseban
- četvrti rod Equus dele na podrodove magaraca, zebri i konja
Konji
Svi današnji konji pripadaju jednoj vrsti Equus caballus koja je zastupljena sa velikim brojem rasa. Od divljih održala se samo jedna podvrsta, konj prževalskog (Equus caballus przewalskii) koji živi u Mongoliji. Malog je rasta, ima kratku i zatupastu njušku, a griva mu je kratka, kruta i nakostrešena. Uspešno se razmnožava po zoološkim vrtovima širom sveta.
Direktan predak današnjeg konja je tarpan (Equus caballus gmelini) koji je živeo na livadama i u šumama Evrope, ali je krajem prošlog veka izumro.
Magarci
Rod Asinus obuhvata magarce čija je pradomovina Afrika i koji su danas zastupljeni sa jednom divljom vrstom (divlji, afrički magarac Asinus africanus),odnosno, njene dve podvrste:
1. etiopsko-nubijski magarac (Asinus africanus taeniopus)
2. somalijski magarac (Asinus africanus somaliensis)
Od ovih divljih vrsta magaraca vode poreklo i sve rase domaćih magaraca. Magarci su pripitomljeni još pre oko 2500 godina pre n. e. kod starih Egipćana. Obe podvrste su danas ozbiljno ugrožene da budu istrebljene.
Zebre
Obična zebra (lat. Equus burchelli) je najbrojnija vrsta među zebrama. Zajedno sa antilopama stvara velika krda koja lutaju savanama i pašnjacima od istočne Afrike do Somalije na jugu.
Najveća je Grejvijeva zebra (Equus grevyi) koja dostiže težinu od 300 do 400 kg i živi u nepristupačnim oblastima Sudana, Kenije, Somalije i Etiopije. Procenjuje se da ih ima oko 20 000. Mužjaci žive usamljenički, dok ženke sa mladuncima obrazuju grupe i vezani su za jednu određenu teritoriju.
Broj jedinki ostalih vrsta i podvrsta zebri je u dramatičnom opadanju, dok je vrsta kvaga (Hippotigris quagga) nemilosrdnim lovom istrebljena u 19. veku.
Hibridi
Ukrštanjem konja i magarca dobijaju se hibridi sa neparnim brojem hromozoma koji su zbog toga nepolodni i ne mogu se dalje gajiti:
- sparivanjem pastuva sa magaricom dobija se bastard mazga (Equus hinnus)
- ukrštanjem magarca i kobile postaje mula (Equus mulus).
Slike
tarpan
Zebre
Equus grevyi
Somalijski magarac
Literatura
- Brem, A., E.: Život životinja, Prosvjeta, Zagreb, 1982.
- Kalezić,M.:Osnovi morfologije kičmenjaka, Savremena administracija, Beograd, 1995.
- Kalezić, M.: Hordati, Biološki fakultet Univerziteta u Beogradu, 2000.
- Kalezić,M.:Osnovi morfologije kičmenjaka, treće izdanje, Zzavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2005.
- Kalezić, M.,Tomović, Lj:Hordata -skripta,četvrto izdanje,Biološki fakultet, Beograd, 2005.
- Marcon, E., Mongini, M: Sve životinje sveta, IRO Vuk Karadžić, Beograd, 1986.
- Radović, I., Petrov, Brigita: Raznovrsnost života 1 - struktura i funkcija, Biološki fakultet Beograd i Stylos Novi Sad, Beograd, 2001.
- Ratajac, Ružica: Zoologija za studente Poljoprivrednog fakulteta, PMF u Novom Sadu i MP Stylos Novi Sad, 1995
