Lofofore

Tri tipa lofofora

Lofofore ili tentakulata (Tentaculata, Lophophorata) je grupa od tri srodna filuma celomata čije je osnovna zajednička osobina prisustvo venca tentakula (pipaka) oko usnog otvora (lofofor).

Treba je razlikovati od klase tentakulata koja pripada tipu rebronoša.

Opšte osobine

Uglavnom vode sesilan ili slabo pokretan način života. Imaju osobine i protostomija i deuterostomija.

Tentakule se nalaze na lofoforu, naboru telesnog zida kružnog ili oblika potkovice koji se nalazi oko usnog otvora. Oblik potkovice ima i crevni sistem tako da se i usni i analni otvor nalaze na prednjem delu tela (izuzetak je nekoliko vrsta).

Organi za izlučivanje su metanefridije ili ne postoje kod morskih mahovina, koje nemaju ni krvni sistem.

Telesni regioni

Telo im je podeljeno na tri dela:

• prozomu
• mezozomu
• metazomu.

Kod nekih, usled redukcije glave, odsustvuje protocel.

U svakom od ovih telesnih regiona nalazi se celomski prostor:

• protocel
• mezocel
• metacel.

Potkovičasti crvi

Potkovičasti crvi

Potkovičasti crvi (lat. Phoronida) su celomski, isključivo morski beskičmenjaci crvolikog, izduženog tela smešetnog u ljušturi oblika cevčice. Na prednjem kraju tela nalazi se venac od 20-tak do preko 500 pipaka (tentakula). Veličine su od 6 mm do 20 cm, dok većina ne prelazi 10 cm.

Spoljašnja građa

Na telu ovih životinja razlikuju se:

• ljuštura;
• trup;
• lofofor.

Ljuštura je u obliku cevčice, izgrađena od kutikule impregnirane stranim telima (zrnca peska, iglice sunđera i sl.). Izlučuje je epidermis kao lepljiv sekret koji u dodiru sa vodom očvrsne. Ima zaštitnu ulogu i odvojena je od tela pa se životinja u njoj slobodno pokreće. Vrlo često je ukopana u pesak.

Trup je izduženog, crvolikog oblika i bezbojan ili beličast, ređe zelenkaste boje i smešten je u ljušturi. Na njegovom prednjem delu nalaze se usni otvor, a iznad njega analni otvor i dve ekskretorne pore.

Lofofor je potkovičasti nabor telesnog zida, smešten oko usta, na kome se nalaze trepljaste tentakule. Tentakule su nabori telesnog zida u obliku šupljeg cilindra u koji zalazi celom.

Za više podataka pogledati Lofofor

Građa telesnog zida

Telesni zid je izgrađen od nekoliko delova:

• epidermisa koji je jednoslojan i u njegovoj osnovi se nalazi mreža neurona;
• bazalna membrana, smeštena ispod epidermisa;
• kružni, slabije i bolje razvijeni uzdužni mišići u vidu slojeva.

Najjače ravijeni mišići su u središnjem delu trupa. Ispod telesnog zida nalazi se peritoneum sincicijelne građe.

Telesna duplja

Telesna duplja je celom podeljen pregradom (peritonealna septa) na:

• metacel smešten u trupnom delu i
• mezocel koji se nalazi u tentakulama.

Celom je ispunjen tečnošću koja sadrži ćelije, kao što su crvene krvna telašca i dr.

Crevni sistem i ishrana

Crevo ima oblik potkovice tako da se i usni i analni otvor nalaze na prednjem delu tela jedan ispod drugog. Pričvršćeno je za telesni zid pomoću mezentera. Počinje usnim otvorom koji vodi u usnu duplju, a iza nje se nastavlja jednjak snabdeven žlezdama. Jednjak prelazi u predželudac, a ovaj u želudac smešten u zadnjem delu tela. Od želuca polazi srednje crevo,a ono se nastavlja na zadnje crevo završeno analnim otvorom. Hrane se planktonom i sitnim česticama detritusa tako što trepljama na tentakulama izazivaju strujanje vode koja se usmerava ka usnom otvoru. Varenje je verovatno unutarćelijsko.

Krvni sistem

Krvni sistem je zatvorenog tipa i sastoji se dva glavna krvna suda povezanih preko hemalnog pleksusa želuca

• dorzalnog sa koga polaze sitniji krvni sudovi za tentakule i
• ventralnog.

Cirkulacija krvi je pravilna iako nemaju srce. U dorzalnom sudu se krv kreće od zadnjeg ka prednjem delu tela, a u ventralnom u suprotnom pravcu zahvaljujući sposobnosti zidova tih krvnih sudova da se kontrahuju. Crvena krvna telašca sadrže hemoglobin.

Nervni sistem

Sastoji se od:

• mreže nervnih ćelija (nervnog pleksusa) smeštenog ispod epidermisa i u vezi sa čulnim ćelijama;
• nervnog prstenau prednjem delu tela sa zadebljalim dorzalnim delom
• nerava koji oživčavaju tentakule i mišiće.

Organi za izlučivanje i razmnožavanje

Ekskrecija se vrši pomoću para metanefridija. Metanefridijama se, osim ekskreta, u spoljašnju sredinu izbacuju i polne ćelije. Svaka metanefridija počinje nefrostomom iz metacela, savija se u vidu potkovice (ili latiničnog slova U) i nefridioporom izliva u spoljašnju sredinu. Nefridiopore se nalaze na prednjem delu tela sa strane analnog otvora i iznad usnog otvora.

Foronoida su većinom hermafroditi. Kod vrsta odvojenih polova se mužjaci i ženke razlikuju tek kada polno sazru i to samo po boji gonada (nema polnog dimorfizma). Gonade (polne žlezde) su u vezi sa celomom u čiju tečnost dospevaju zrele polne ćelije, a njome preko metanefridija u spoljašnju sredinu.

Pored polnog postoje vrste, kao Phoronis ovalis, koje se razmnožavaju bespolno, pupljenjem i poprečnom deobom.

Razviće

Oplođenje se vrši u planktonu, a kod nekih vrsta i u celomu, gde se oplođenja jajna ćelija dalje razvija. Oplođeno jaje se brazda holoblastično i nastaje larva aktinotroh. Larva živi nekoliko nedelja planktonskim načinom života, a zatim se spušta na dno i metamorfozira u mladu jedinku. Ona luči ljušturu i polno sazreva čime postaje adult.

Klasifikacija

Pripadaju im tri tipa (filuma):

• potkovičasti crvi (Phoronida);
• morske mahovine (Bryozoa);
• školjke svetiljke (Brachiopoda).

Literatura

• Brajković, M: Zoologija invertebrata I deo, ZUNS, Beograd, 2003.
• Dogelj, V,A: Zoologija beskičmenjaka, Naučna knjiga, beograd, 1971.
• Krunić, M: Zoologija invertebrata 1, Naučna knjiga, Beograd, 1977.
• Krunić, M: Zoologija invertebrata 2, Naučna knjiga, Beograd, 1979.
• Mariček, magdalena, Ćurčić, B, Radović, I: Specijalna zoologija, Naučna knjiga, Beograd, 1986.
• Marcon, E, Mongini, M: Sve životinje sveta, IRO Vuk Karadžić, Beograd, 1986.
• Radović, I, Petrov, Brigita: Raznovrsnost života 1 - struktura i funkcija, Biološki fakultet Beograd i Stylos Novi Sad, Beograd, 2001.

Snežana Trifunović, dipl. biolog