Sirištara

Gentiana cruciata Klasifikacija

Carstvo Plantae Tip Magnoliophyta Podtip Klasa Magnoliopsida Potklasa Red Gentianales Podred Familija Gentianaceae Potfamilija Rod Gentiana

Prostrel (sirištara, sirištarka, mala lincura, mali srčanik), lat. Gentiana cruciata, je biljka iz porodice lincura (Gentianaceae). Poreklo imena vrste je od lat. cruciatus = krstast, ukršten.

Opis biljke

Rizom je kratak, debeo i sa njega se žbunasto račvaju koreni. Stablo je negranato visoko 10 - 40 (60) cm, izrasta iz licne rozete. Listovi su na stablu unakrsno raspoređeni i gusto ga pokrivaju. U gornjem delu stabla su jajstog do lancelastog oblika i osnovama srastaju u kratke rukavce. Cvetovi su najčešće četvoročlani, mada se ređe sreću i petočlani (na slici). Sakupljeni su pršljenasto u pazuhu listova na vrhu stabla, a mogu biti i pojedinačni (ređe se sreće ta pojava). Čašica i krunica su zvonaste, ali je krunica tri puta duža od čašice. Prašničke kesice su slobodne i na kratkim prašničkim koncima. Plod je čahura, a seme je alipsoidnog oblika i crne boje.

Stanište i rasprostranjenost

Može se naći na pašnjacima, livadama, šikarama, po obodu šuma planinskog i subalpinskog pojasa. U Srbiji naseljava planinska područja, a rasprostranjena je po planinama srednje i južne Evrope, Male Azije, zapadnog Sibira, Turkenstana.

Lekovito dejstvo i upotreba

Čitava biljka je gorka pa se u narodu, naročito u okolini Pirota i na Vlasini, koristi kao zamena za žutu lincuru. Upotrebljava se cela biljka u fazi cvetanja (Gentianae cruciatae herba) i koren (Gentianae cruciatae radix).

Literatura

• Gostuški,R: Lečenje lekovitim biljem, Narodna knjiga, Beograd, 1979.
• Grlić, Lj: Enciklopedija samoniklog jestivog bilja, August Cesarec, Zagreb, 1986.
• Jančić, R: Lekovite biljke sa ključem za određivanje, Naučna knjiga, Beograd, 1990.
• Jančić, R: Botanika farmaceutika, Službeni list SCG, Beograd, 2004.
• Jančić, R: Sto naših najpoznatijih lekovitih biljaka, Naučna knjiga, Beograd, 1988.
• Kojić, M, Stamenković, V, Jovanović, D: Lekovite biljke jugoistične Srbije, ZUNS, Beograd 1998.
• Marin, P, Tatić, B: Etimološki rečnik, NNK Internacional, Beograd, 2004.
• Mindel, E: Vitaminska biblija, FaMilet, 1997.
• Stamenković, V: Naše neškodljive lekovite biljke, Trend, Leskovac
• Tucakov, J: Lečenje biljem, Rad, Beograd, 1984.

Slike

Snežana Trifunović, dipl. biolog