Sunđeri (naučno-popularno)
Sadržaj
Životinje izvrnute naopačke
Embrionalno razviće sunđera jedinstveno je kako među beskičmenjacima tako i među životinjama uopšte. U samom njegovom početku dolazi do toga da spoljašnji i unutrašnji sloj embriona zamene svoja mesta pa ih zgob toga neki biolozi smatraju naopako izvrnutim bićima. Nemaju ni čula ni nerve, a ipak na neki način (luče sluz, promene boju ili se pokrenu) uspevaju da odreaguju na nadražaje. Nemaju organe za disanje niti za izlučivanje, bez usta su i bez creva, a o srcu i krvnim sudovima da i ne govorimo. Zamislite ih kao mnoštvo ćelija koje su pristale da žive zajedno, pod jednim uslovom, a to je da zadrže svoju samostalnost. Nisu probirljive životinje, jedu sve što može da prođe kroz sitne pore na njihovom telu. Jedino što ne mogu da podnesu to je voda zagađena organskim česticama koje mogu da zapuše njihove pore. Zato, budite sigurni da je more, u kome se kupate, čisto ako u njemu ima sunđera.
Evolutivni ćorsokak
Kada su prirodi dosadili jednoćelijski oblici ona se rešila da krene u avanturu i kreira višećelijsko biće. Kao i za svaki polazak u nepoznato i ovde su bile neophodne sveobuhvatne pripreme, planiranja, dogovaranja ...Kako je sve to teklo savremenoj nauci nije poznato jer nema pisanih dokaza (čitaj: fosila). Postoje o tome različite teorije od kojih su danas od najvećeg broja biologa prihvaćene dve: Hadžijeva (naš čovek!) i Hekelova. Ne bih da obrazlažem argumente za i protiv ovih teorija jer je to za našu sadašnju temu nevažno. Važna je činjenica da je iz te prirodne avanture proizašlo višećelijsko biće – sunđer, koje se do današnjih dana nije bitno promenilo u odnosu na nekog svog davnašnjeg pretka.
Priroda kao da se predomislila - kreirala ih, malo se sa njima poigrala , a zatim ih odbacila i zaboravila. Zato se oni smatraju slepom granom evolucije ili možda još opisnije rečeno evolutivnim ćorsokakom. Znate kako se osećate kada uđete u neku ulicu koja se slepo završava, a to otkrijete tek dolaskom do njenog kraja (ako ste pri tome još i u strašnoj žurbi ...)?! Možda je i priroda imala isti osećaj pa je posle silne muke i pokušaja da od sunđera napravi nešto što će imati budućnost, jednostavno odustala i okrenula se drugim oblicima života. Tako su sunđeri ostali isti i opstali nekoliko stotina miliona godina. Danas su oni svedoci o pokušajima prirode u traženju raznovrsnih oblika života.
Životinje ili biljke?
Šta su onda, pitanje je sad?! Pokušaćemo da rešimo ovu pitalicu – zagonetku.
Sunđeri pripadaju višećelijskim beskičmenjačkim životinjama, ali nisu prave višećelijski organizmi jer nemaju tkiva i organe. Da budemo jasniji nemaju npr. krv ili nerve, želudac ili pluća. Sastoje se od ćelija koje su u visokom stepenu nezavisne što se može dokazati vrlo jednostavnim eksperimentom. Telo sunđera se propusti kroz najfinije sito od svile čime se bukvalno razdvoji na pojedinačne ćelije. Ako se tako iseckani sunđer vrati u prirodnu sredinu, pojedinačne ćelije će se nakon oko tri sedmice ponovo udružiti u celovitu jedinku. Upravo je dokazano da ćelije mogu opstati potpuno nezavisno jedna od druge. To mogu samo sunđeri! Ni jedna druga životinja ne bi preživela ovakavo surovo komadanje.
Veoma dugo, sve do 1825. godine, sunđeri su, zbog svog sesilnog načina života, smatrani biljkama. Sesilan – znači pričvršćen za podlogu, što je jedna od glavnih osobina pripadnika biljnog carstva. Dodatnu zabunu unosi i njihova jarka obojenost, sa crvenom, narandžastom i žutom kao preovlađujućim bojama. Neki sunđeri (npr. u Bajkalskom jezeru) su čak i zeleno obojeni, samo što ta boja ne potiče od njihovog pigmenta već od pigmenta jednoćelijskih algi koje žive sa njima u dobrim međususedskim odnosima uzajamnog pomaganja (simbiozi). Savremeni biolozi su i danas zbunjeni prisustvom pigmenata u telu sunđera koji žive uglavnom u uslovima tame, a poznato je da se funkcija pigmenata vezuje za svetlost.
Bezbrojna usta
Telo sunđera izgrađeno je od centralne šupljine koja je obavijena zidom i u vezi je sa spoljašnjom sredinom (vodom) preko jednog otvora. Zid se sastoji od dva sloja ćelija između kojih se nalazi pihtijasta, želatinozna masa po kojoj su razbacane različite vrste ćelija. Na površini tela nalaze se mnogobrojni otvori, koji odgovaraju ustima kroz koje se voda bukvalno usisava. (Sada verovatno doslovce shvatate smisao one izreke upija k'o sunđer.) Upijena voda, sa sitnim česticama hrane u njoj, prolazi kroz kanale i komore smeštene u telesnom zidu, a zatim kroz jedan otvor biva izbačena napolje. Hranljive čestice iz vode dospevaju u specijalne ćelije jedinstvene samo za sunđere, poznate kao ćelije sa ogrlicom (hoanocite). Sunđeri se hrane sićušnim česticama, otpacima hrane ili uginulim organizmima, kojima se niko od vodenih stanovnika ne hrani. Pričvršćeni za podlogu oni nisu u situaciji da budu posebno probirljivi kada je hrana u pitanju zahvaljujući čemu su uspeli da opstanu tako veliki broj godina.
Svila i staklo za čvrstinu
Kako se čvrstina tela može postići nečim mekim i nežnim poput svile, ili krtim poput stakla, pokazuju upravo ove životinje. Njihov skelet može biti izgrađen od rožnih vlakana ili mineralnih igala. Rožna materija (naziva se inače spongin) je po hemijskom sastavu bliska, zamislite ni manje ni više nego – svili. Skeletna vlakna time dobijaju elastičnost, a i neophodnu čvrstinu. Mineralne iglice izgrađene od silicijum-dioksida su pravilnog geometrijskog oblika i spajaju se vrhovima građeći nežan, staklast i rešetkasti skelet.
Osim toga mineralne iglice kod velikog broja sunđera mogu međusobno da budu cementirane tako da grade čvrst, masivan skelet. Međutim, ima sunđera koji su bez skeleta, ali su jako malih dimenzija što ukazuje koliko je za ove životinje važno prisustvo potpore u njihovom telu bez obzira da li je ona svilena, staklena ili čvrsto zacementirana.
I za kraj ...
Sunđeri su prosti ili još bolje rečeno najprostiji među višećelijskim životinjama. Nemaju ovo i ono, o čemu je već bilo reči i jedini su kao takvi među životinjama. Imaju ćelije sa ogrlicom i embrionalne slojeve koji su zamenili mesta, što nema ni jedna životinjska vrsta. Hrane se onim što niko neće. Sa svim tim svojim posebnim osobinama uspeli su da prežive milione godina, a sada je njihov opstanak ugrožen od strane čoveka koji sebe smatra evolutivno najsloženijom i dominantnom vrstom na ovoj planeti.
