Ćelijska teorija

Ćelijska teorija govori o tome da se sva živa bića sastoje iz ćelija ili barem jedne ćelije. Nemački botaničar Matijas Šlajden je 1838. god. zaključio da se sve biljke sastoje iz ćelija, a Teodor Švan 1839, do istog zaključka dolazi za životinje, čime postavljaju osnovu ćelijske teorije. Oni su prvi puit priznali ćelije kao elementarne čestice organizma.

Radovi koji su prethodili ćelijskoj teoriji

Crtež ćelija plute viđenih pod mikroskopom R. Huka (1635-1703), poznati britanski fizičar, matematičar i arhitekta, jedno vreme se bavio i usavršavanjem mikroskopa. Posmatrao je preseke plute pod mikroskopom i u delu Mikrografija objavljenom 1665.g. objavio rezultate tog posmatranja. Uočio je veliki broj komorica, koje podsećaju na pčelinje saće i koje su odvojene međusobno tankim pregradama. Komorice naziva ćelije (cells) i taj naziv se zadržava i do danas. Tako je prvi naziv za ćeliju dat mrtvim ćelijam od kojih se ustvari vide samo zidovi.

Kada je formulisan pojam ćelije počela su istraživanja njenih delova i sadržaja. Tako italijanski profesor medicine Marčelo Malpigi (1628-1694) se usredsređuje na istraživanja ćelijske membrane. Prvi podaci detaljnijeg sadržaja ćelije potiču od italijanskog botaničara Bonavenuti Kortija (1720-1813) koji je u ćelijama alge Hara posmatrao strujanje citoplazme (cikolozis). Škotski botaničar Robert Braun 1883. god. prvi opisuje jedro kao sastavni deo ćelije, ali ne govori o njegovim funkcijama. Češki zoolog Johanes Purkinje (1787-1869) prvi uvodi pojam protoplazma, a nemački zoolog Maks Šulc (1825-1884) postavlja svoju protoplazmatičnu doktrinu. Po toj doktrini svaka ćelija je sastavljena od mase protoplazme u kojoj se nalazi jedro.

Klasična ćelijska teorija

Šlajden i Švan postavljaju osnove ove teorije po kojoj:

• su svi organizmi građeni od ćelija;
• su ćelije osnovne jedinice života na planeti Zemlji.

Dvadesetak godina kasnije, tačnije 1858. godine, nemački patolog Rudolf Virhov dopunjuje ovu teoriju svojom čuvenom izrekom svaka ćelija iz ćelije (lat. Omnis cellula e cellula), koja znači da je svaka ćelija nastala deobom prethodne ćelije, izuzev samog porekla života.

Savremene postavke ćelijske teorije

Najbitnije prihvaćene savremene postavke ćelijske teorije su:

• ćelija je osnovna jedinica građe živih bića
• ćelija je funkcionalna jedinica jer je funkcija organizma rezultat aktivnosti samih ćelija; svaka posebna ć
• ćelija može da obavi određenu ulogu, ali češće grupa ćelija (populacija ćelija) vrši određenu funkciju
• svaka ćelija nastaje deobom prethodne postojeće ćelije;
• nasledne informacije se prilikom deobe prenose sa ćelije na ćeliju;
• ćelija je jedinica razmnožavanja, rastenja i razvića; život svakog organizma počinje od ćelije, čijim deobama, rastom i razvićem se razvija i celokupan organizam
• ćelija ima sopstveni metabolizam

Snežana Trifunović, dipl. biolog

Literatura

• Šerban, M, Nada: Ćelija - strukture i oblici, ZUNS, Beograd, 2001
• Grozdanović-Radovanović, Jelena: Citologija, ZUNS, Beograd, 2000
• Pantić, R, V: Biologija ćelije, Univerzitet u Beogradu, beograd, 1997
• Diklić, Vukosava, Kosanović, Marija, Dukić, Smiljka, Nikoliš, Jovanka: Biologija sa humanom genetikom, Grafopan, Beograd, 2001
• Petrović, N, Đorđe: Osnovi enzimologije, ZUNS, Beograd, 1998.