Ćelijska teorija
Ćelijska teorija govori o tome da se sva živa bića sastoje iz ćelija ili barem jedne ćelije. Nemački botaničar Matijas Šlajden je 1838. god. zaključio da se sve biljke sastoje iz ćelija, a Teodor Švan 1839, do istog zaključka dolazi za životinje, čime postavljaju osnovu ćelijske teorije.
Radovi koji su prethodili ćelijskoj teoriji
Crtež ćelija plute viđenih pod mikroskopom R. Huka (1635-1703), poznati britanski fizičar, matematičar i arhitekta, jedno vreme se bavio i usavršavanjem mikroskopa. Posmatrao je preseke plute pod mikroskopom i u delu Mikrografija objavljenom 1665.g. objavio rezultate tog posmatranja. Uočio je veliki broj komorica, koje podsećaju na pčelinje saće i koje su odvojene međusobno tankim pregradama. Komorice naziva ćelije (cells) i taj naziv se zadržava i do danas. Tako je prvi naziv za ćeliju dat mrtvim ćelijam od kojih se ustvari vide samo zidovi.
Kada je formulisan pojam ćelije počela su istraživanja njenih delova i sadržaja. Tako italijanski profesor medicine Marčelo Malpigi (1628-1694) se usredsređuje na istraživanja ćelijske membrane. Prvi podaci detaljnijeg sadržaja ćelije potiču od italijanskog botaničara Bonavenuti Kortija (1720-1813) koji je u ćelijama alge Hara posmatrao strujanje citoplazme (cikolozis). Škotski botaničar Robert Braun 1883. god. prvi opisuje jedrokao sastavni deo ćelije, ali ne govori o njegovim funkcijama. Češki zoolog Johanes Purkinje (1787-1869) prvi uvodi pojam protoplazma, a nemački zoolog Maks Šulc (1825-1884) postavlja svoju protoplazmatičnu doktrinu. Po toj doktrini svaka ćelija je sastavljena od mase protoplazme u kojoj se nalazi jedro.
Klasična ćelijska teorija
Šlajden i Švan postavljaju osnove ove teorije po kojoj:
- su svi organizmi građeni od ćelija;
- su ćelije osnovne jedinice života na planeti Zemlji.
Dvadesetak godina kasnije, tačnije 1858. godine, nemački patolog Rudolf Virhov dopunjuje ovu teoriju svojom čuvenom izrekom svaka ćelija iz ćelije (lat. Omnis cellula e cellula), koja znači da je svaka ćelija nastala deobom prethodne ćelije, izuzev samog porekla života.
Savremene postavke ćelijske teorije
Najbitnije prihvaćene savremene postavke ćelijske teorije su:
- ćelija je osnovna jedinica građe živih bića
- ćelija je funkcionalna jedinica jer je funkcija organizma rezultat aktivnosti samih ćelija; svaka posebna ć
- ćelija može da obavi određenu ulogu, ali češće grupa ćelija (populacija ćelija) vrši određenu funkciju
- svaka ćelija nastaje deobom prethodne postojeće ćelije;
- nasledne informacije se prilikom deobe prenose sa ćelije na ćeliju;
- ćelija je jedinica razmnožavanja, rastenja i razvića; život svakog organizma počinje od ćelije, čijim deobama, rastom i razvićem se razvija i celokupan organizam
- ćelija ima sopstveni metabolizam
