Askomicete
Askomicete (Ascomycetes) su klasa gljiva kojoj pripadaju jednoćelijske gljive, kvasci, zatim plesni, kao i gljive sa krupnim plodonosnim telima.
Sadržaj
Naziv
Askomicete su dobile ime po grčkoj reči „asco“ što znači kesast ili vrećast, jer upravo tako izgledaju njihove sporangije, odnosno tvorevine u kojima se stvaraju spore.
Opšte osobine
Ova klasa obuhvata gljive čije je telo različitog oblika i građe. Vegetativno telo kod jednoćelijskih gljiva je loptasto, kao kod kvasca, dok je kod plesni končasto tj. micelijsko.
Askomicete su izuzetno značajna i bogata grupa gljiva sa više od 32 000 vrsta. Većina živo obojenih plesni, koje izazivaju kvarenje hrane su askomicete. Plesni su gljive čija su plodonosna tela vrlo mala, nevidljiva golim okom. Mogu da žive na mrtvom organskom supstratu i tada se nazivaju buđi, kao i na živim organizmima i tada se nazivaju mikoze.
Gljive ove klase, sa izuzetkom jednoćelijskih kvasaca, imaju končast, septiran micelijum tj. micelijum izgrađen od septiranih hifa. Septirane hife su tvorevine, cevaste i razgranate, koje stalno rastu vrhom i međusobno se prepliću, a pritom su ispregrađivane na podeoke u kojima se nalazi citoplazma sa jednim ili više jedara. Septe su perforirane, tako da se jedra i citoplazma mogu kretati iz ćelije u ćeliju. Micelijum ovih gljiva je velike površine jer hranljive materije upijaju isključivo telom. Ćelijski zid sadrži hitin, koji mu daje čvrstinu isto kao celuloza zelenim biljkama. Rezervne materije su glikogen i masti, a nikada se ne obrazuje skrob. Ćelije sadrže pigment melanin, nemaju plastide i ne sadrže hlorofil, što ćelijama gljiva daje sličnost sa životinjskom ćelijom.
Razmnožavanje
Bespolno
Askomicete se razmnožavaju bespolno i polno. Kod većine askomiceta bespolno razmnožavanje obavlja se formiranjem polijedarnih egzogenih konidija, nastalim iz konidionoša. Spore bespolnog načina razmnožavanja stvaraju se na haploidnom micelijumu, na posebnim hifama nosačima, koje se izdižu iznad podloge i na svom vrhu stvaraju spore. To su egzospore ili konidije, a hifa nosač se naziva konidionoša ili konidiofor.
Polno
Polno razmnožavanje uslovljava stvaranje askusa, vrećaste strukture, u kojoj se haploidne askospore stvaraju mejozom. Askomicete imaju gametangije koje se razlikuju od vegetativnih hifa, ali i međusobno.
Polni proces započinje spajanjem celih gametangija tj. gametangiogamijom, pri čemu se stapa samo citoplazma, a jedra se udružuju u parove tzv. dikarione. Kao proizvod kopulacije nastaju askogene hife u kojima su jedra u parovima. Od askogenih hifa nastaju askusi u kojima se polni proces završava kariogamijom tj. stapanjem jedara. Askusi i askospore su jedinstvene strukture, tipične samo za ovu grupu gljiva. Askus je sporangija u kojoj endogeno, posle redukcione i dve mitotičke deobe, nastaje osam askospora. Askusi su obično grupisani u posebne tvorevine tzv. plodonosna tela, koja mogu biti različitog oblika i vrlo su značajnaza klasifikaciju askomiceta. Askokarp, odnosno plodonosna tela, mogu biti: otvorena-apotecije, poluotvorena-peritecije i zatvorena-kleistotecije.
Način života i značaj
Askomicete su veoma rasprostranjene gljive. Najčešće su saprofitski organizmi, samo mali broj parazitra na biljkama, a još ređe na životinjama ili ljudima. Među askomicetama za čoveka su od posebnog značaja kvasci.
Kvasci uglavnom pripadaju rodu Saccharomyces. To su jednoćelijske gljivice koje se razmnožavaju pupljenjem, tako što se na ćeliji kvasca pojavi pupuljak tj. ispupčenje koje raste i kada dostigne određenu veličinu odvaja se pregradom od ćelije od koje je nastalo; a takođe mogu se razmnožavati i polno tj. spajanjem dve ćelije. Žive na podlozi koja je bogata šećerima, na slatkim plodovima, u cvetovima sa nektarom.
Kvasci su uzročnici alkoholnog vrenja, pri čemu se šećer razlaže na alkohol i ugljen-dioksid. Upotrebljavaju se u raznim privrednim granama. Koriste se za dobijanje piva i vina, kao i u pekarskoj industriji jer izazivaju nadimanje testa.
Takođe, značajne vrste askomiceta su iz roda Penicillium. Micelijum penicilijuma je veoma razgranat i prožima supstrat i to najčešće plodove, ostatke biljaka, sir, hleb i druge. Iznad supstrata se izdižu konidionoše, hife nosači, sa mnogo plavih ili zelenih konidija. Konidionoša kod Penicilliuma je na vrhu prstasto granata sa niskama loptastih konidija na krajevima tih grana. Penicillium se koristi za proizvodnju organskih kiselina, enzima i antibiotika. Poseban značaj ima njihova sposobnost da stvaraju penicilin, jedan od osnovnih antibiotika.
Jedna vrsta gljive iz klase Ascomycetes, koja je posebno interensantnsa za medicinu i farmaciju, jeste ražena glavnica tj. Claviceps purprea. Ova gljivica parazitira na raži i nekim drugim žitaricama. Njen micelijum se razvija u cvetu raži. Tu se obrazuje veliki broj konidija, koje insekti raznose na druge cvetove jer ih privlači slatki sok koji luči micelijum. Kada micelijum razori ceo plodnik, njegove hife se gusto isprepliću i obrazuju telo koje se naziva sklerocija. Sklerocija je ljubičasta, cilindrična, dugačka nekoliko centimetara, u jesen opada na zemlju i tako prezimljuje. U proleće iz nje izrastaju hife sa crvenim loptastim plodonosnim telima. Askospore se oslobađaju iz plodonosnih tela i nošene vetrom dospevaju na cvet raži čime započinje nov ciklus razvića ove parazitske gljivice. Sklerocije sadrže alkaloide koji se koriste u medicini, posebno u akušerstvu.
Neke askomicete izazivaju i različite biljne bolesti, kao na primer dovode do oboljenja plodova jabuke i kruške, kada se stvaraju tamne pege na plodovima, ili dovode do uvijanja lista breskve.
Takođe, grupi ovih gljiva pripadaju jestive gljive tartufi, čija se polodonosna tela nalaze ispod zemlje.
Klasifikacija
Klasa Ascomycetes može se raščlaniti na pet potklasa:
- Protascomycetidae,
- Plectomycetidae,
- Loculomycetidae,
- Pyrenomycetidae i
- Discomycetidae.
Literatura
- Marinović, R: Osnovi mihologije i lihenologije, BIGZ, Beograd, 1973.
