Razlika između izmena na stranici „Biološko starenje”
(New page: '''Biološko starenje''' predstavlja univerzalan biološki proces, prirodnu fazu u životnom ciklusu svake jedinke, koja se završava smrću. To je proces koji predstavlja genetički progr...) |
|||
| (2 međuizmena istog korisnika nisu prikazane) | |||
| Red 1: | Red 1: | ||
| − | '''Biološko starenje''' predstavlja univerzalan biološki proces, prirodnu fazu u životnom ciklusu svake jedinke, koja se završava smrću. To je proces koji predstavlja genetički programirano otkazivanje mehanizama koji održavaju homeostazu (stalnost unutrašnje sredine organizma). | + | '''Biološko starenje''' predstavlja univerzalan biološki proces, prirodnu fazu u [[Ćelijski ciklus|životnom ciklusu]] svake jedinke, koja se završava smrću. To je proces koji predstavlja genetički programirano otkazivanje mehanizama koji održavaju [[H|homeostazu]] (stalnost unutrašnje sredine organizma). |
== Starenje različitih organizama== | == Starenje različitih organizama== | ||
===Starenje i razmnožavanje === | ===Starenje i razmnožavanje === | ||
| − | Razmnožavanje je važna funkcija kojoj su podređeni svi drugi životni procesi, uključujući starenje i smrt. Da bi se razumeli procesi starenja neophodno je upoznati se sa razlikama između dve osnovne strategije razmnožanja: | + | [[Razmnožavanje]] je važna funkcija kojoj su podređeni svi drugi životni procesi, uključujući starenje i smrt. Da bi se razumeli procesi starenja neophodno je upoznati se sa razlikama između dve osnovne strategije razmnožanja: |
*razmnožavanje koje se dešava jednom u toku čitavog života jedinki; ova strategija karakteristična je za | *razmnožavanje koje se dešava jednom u toku čitavog života jedinki; ova strategija karakteristična je za | ||
jednogodišnje i dvogodišnje biljke, dok među životinjama je česta kod insekata, a retka kod kičmenjaka; | jednogodišnje i dvogodišnje biljke, dok među životinjama je česta kod insekata, a retka kod kičmenjaka; | ||
| Red 11: | Red 11: | ||
===Starenje čoveka=== | ===Starenje čoveka=== | ||
Procesi starenja kod čoveka se ispoljavaju na sledeće načine: | Procesi starenja kod čoveka se ispoljavaju na sledeće načine: | ||
| − | *gubitkom vode iz ćelija, što za posledicu ima zadržavanje | + | *gubitkom vode iz [[ćelija]], što za posledicu ima zadržavanje [[T|toksin]]a; |
| − | *smanjanjem metabolizma i postepenim snižavanjem funkcija pojedinih organa, pri čemu je naročito smanjena | + | *smanjanjem metabolizma i postepenim snižavanjem funkcija pojedinih organa, pri čemu je naročito smanjena [[hormon]]ska aktivnost; |
*taloženjem soli kalcijuma u međupršljenskim hrskavicama, što je posledica smanjenog kretanja; to smanjuje pokretljivost kičme, pa je stoga starija osoba povijena prema napred; | *taloženjem soli kalcijuma u međupršljenskim hrskavicama, što je posledica smanjenog kretanja; to smanjuje pokretljivost kičme, pa je stoga starija osoba povijena prema napred; | ||
*sužavanjem krvnih sudova zbog sklerotičnih procesa, pa se organi slabije snabdevaju krvlju i to se odražava na slabljenje njihovog rada; | *sužavanjem krvnih sudova zbog sklerotičnih procesa, pa se organi slabije snabdevaju krvlju i to se odražava na slabljenje njihovog rada; | ||
| Red 19: | Red 19: | ||
===Starenje životinja=== | ===Starenje životinja=== | ||
| − | Efekti starenja životinja se mogu pratiti jedino u veštačkim, zaštićenim sredinama, kao što su laboratorije i zoološki vrtovi. U prirodnim uslovima su jedinke izložene napadima grabljivica, bolesti ili izložene nedostatku hrane što dovodi do njihove smrti u ranijem životnom dobu tako da je starost retka pojava. Kod najvećeg broja životinja postoji pravilo da njihova dužina života malo prevazilazi dostizanje polne zrelosti, mada ima i izuzetaka koji odstupaju od tog pravila. | + | Efekti starenja [[životinja]] se mogu pratiti jedino u veštačkim, zaštićenim sredinama, kao što su laboratorije i zoološki vrtovi. U prirodnim uslovima su jedinke izložene napadima grabljivica, bolesti ili izložene nedostatku hrane što dovodi do njihove smrti u ranijem životnom dobu tako da je starost retka pojava. Kod najvećeg broja životinja postoji pravilo da njihova dužina života malo prevazilazi dostizanje polne zrelosti, mada ima i izuzetaka koji odstupaju od tog pravila. |
<div class="note">Za više podataka pogledajte [[starenje životinja]]</div> | <div class="note">Za više podataka pogledajte [[starenje životinja]]</div> | ||
===Starenje biljaka=== | ===Starenje biljaka=== | ||
| − | Starenja biljaka nije tako jasno uočljivo kao kod životinja. Pojmovi kao što su starenje, sazrevanje, smrt, razviće, hloroza, nekroza, isušivanje nisu jasno razgraničeni i često se preklapaju. U tom smislu nejasno je kako se postaviti kada su u pitanju semena, koja mogu da miruju ne pokazujući nikakve fiziološke aktivnosti ili sa delovima biljaka od kojih u vegetativnom razmnožavanju nastaju novi organizmi. Dužine života pojedinih vrsta u carstvu biljaka se veoma razlikuju. Neke drvenaste biljke mogu da žive stotinama godina (sekvoja, baobab i dr.), dok druge zeljaste biljke čitav svoj životni ciklus završavaju za nekoliko nedelja (npr. efemere). | + | Starenja [[biljka|biljaka]] nije tako jasno uočljivo kao kod životinja. Pojmovi kao što su starenje, sazrevanje, smrt, razviće, hloroza, nekroza, isušivanje nisu jasno razgraničeni i često se preklapaju. U tom smislu nejasno je kako se postaviti kada su u pitanju semena, koja mogu da miruju ne pokazujući nikakve fiziološke aktivnosti ili sa delovima biljaka od kojih u vegetativnom razmnožavanju nastaju novi organizmi. Dužine života pojedinih vrsta u carstvu biljaka se veoma razlikuju. Neke drvenaste biljke mogu da žive stotinama godina ([[sekvoja]], [[baobab]] i dr.), dok druge [[zeljaste biljke]] čitav svoj životni ciklus završavaju za nekoliko nedelja (npr. [[efemere]]). |
<div class="note">Za više podataka pogledajte [[starenje biljaka]]</div> | <div class="note">Za više podataka pogledajte [[starenje biljaka]]</div> | ||
==Genetika starenja== | ==Genetika starenja== | ||
| − | Promena genetičkog materijala je značajan činilac u procesu starenja. Po nekim teorijama proces starenja je povezan sa nakupljanjem grešaka u DNK u somatskim ćelijama, koje su označene kao somatske mutacije. Pored genskih mutacija somatskih ćelija, ustanovljeno je da se sa starošću povećava i učestalost hromozomskih aberacija, kako strukturnih tako i numeričkih. | + | Promena genetičkog materijala je značajan činilac u procesu starenja. Po nekim teorijama proces starenja je povezan sa nakupljanjem grešaka u DNK u somatskim ćelijama, koje su označene kao somatske mutacije. Pored genskih mutacija somatskih ćelija, ustanovljeno je da se sa starošću povećava i učestalost [[hromozomske aberacije|hromozomskih aberacija]], kako strukturnih tako i numeričkih. |
Genetika starenja bavi se proučavanjem promena na genetičkom materijalu kao uzroku starenja čoveka i drugih bioloških vrsta. Sva dosadašnja ispitivanja ukazuju na činjenicu da su te promene značajan faktor u procesu starenja. | Genetika starenja bavi se proučavanjem promena na genetičkom materijalu kao uzroku starenja čoveka i drugih bioloških vrsta. Sva dosadašnja ispitivanja ukazuju na činjenicu da su te promene značajan faktor u procesu starenja. | ||
| Red 49: | Red 49: | ||
==Prevremeno starenje== | ==Prevremeno starenje== | ||
Patogeni faktori, geni i metabolički putevi koji su važni za starenje izučavaju se različitim pristupima od kojih je jedan izučavanje naslednih bolesti preuranjenog starenja - progerije, u koju spadaju različiti oblici bolesti: | Patogeni faktori, geni i metabolički putevi koji su važni za starenje izučavaju se različitim pristupima od kojih je jedan izučavanje naslednih bolesti preuranjenog starenja - progerije, u koju spadaju različiti oblici bolesti: | ||
| − | *Vernerov sindrom | + | *[[Vernerov sindrom]] |
| − | *Hatčinson-Gilfordov sindrom | + | *[[Hatčinson-Gilfordov sindrom]] |
| − | *Daunov sindrom | + | *[[Daunov sindrom]] |
| − | *Kokejnov sindrom | + | *[[Kokejnov sindrom]] |
| − | *ataksija-teleangiektatika | + | *[[ataksija-teleangiektatika]] |
<div class="note">Za više podataka pogledajte [[progerija]]</div> | <div class="note">Za više podataka pogledajte [[progerija]]</div> | ||
| Red 63: | Red 63: | ||
== Literatura== | == Literatura== | ||
| − | |||
*Tucić, N, Matić, Gordana: O genima i ljudima, Centar za primenjenu psihologiju, Beograd, 2002. | *Tucić, N, Matić, Gordana: O genima i ljudima, Centar za primenjenu psihologiju, Beograd, 2002. | ||
*Marinković, D, Tucić, N, Kekić, V: Genetika, Naučna knjiga, Beograd | *Marinković, D, Tucić, N, Kekić, V: Genetika, Naučna knjiga, Beograd | ||
| Red 73: | Red 72: | ||
[[Kategorija:Starenje]] | [[Kategorija:Starenje]] | ||
| + | {{Potpis2}} | ||
Najnovija izmena na datum 30. septembar 2015. u 20:36
Biološko starenje predstavlja univerzalan biološki proces, prirodnu fazu u životnom ciklusu svake jedinke, koja se završava smrću. To je proces koji predstavlja genetički programirano otkazivanje mehanizama koji održavaju homeostazu (stalnost unutrašnje sredine organizma).
Sadržaj
Starenje različitih organizama
Starenje i razmnožavanje
Razmnožavanje je važna funkcija kojoj su podređeni svi drugi životni procesi, uključujući starenje i smrt. Da bi se razumeli procesi starenja neophodno je upoznati se sa razlikama između dve osnovne strategije razmnožanja:
- razmnožavanje koje se dešava jednom u toku čitavog života jedinki; ova strategija karakteristična je za
jednogodišnje i dvogodišnje biljke, dok među životinjama je česta kod insekata, a retka kod kičmenjaka;
- kada se u toku života organizmi razmnožavaju periodično veći broj puta u toku polne zrelosti, koja obično obuhvata veći deo života.
Starenje čoveka
Procesi starenja kod čoveka se ispoljavaju na sledeće načine:
- gubitkom vode iz ćelija, što za posledicu ima zadržavanje toksina;
- smanjanjem metabolizma i postepenim snižavanjem funkcija pojedinih organa, pri čemu je naročito smanjena hormonska aktivnost;
- taloženjem soli kalcijuma u međupršljenskim hrskavicama, što je posledica smanjenog kretanja; to smanjuje pokretljivost kičme, pa je stoga starija osoba povijena prema napred;
- sužavanjem krvnih sudova zbog sklerotičnih procesa, pa se organi slabije snabdevaju krvlju i to se odražava na slabljenje njihovog rada;
- povećanjem pojave najčešćih kancera (pluća, dojke, debelog creva i dr.).
Starenje životinja
Efekti starenja životinja se mogu pratiti jedino u veštačkim, zaštićenim sredinama, kao što su laboratorije i zoološki vrtovi. U prirodnim uslovima su jedinke izložene napadima grabljivica, bolesti ili izložene nedostatku hrane što dovodi do njihove smrti u ranijem životnom dobu tako da je starost retka pojava. Kod najvećeg broja životinja postoji pravilo da njihova dužina života malo prevazilazi dostizanje polne zrelosti, mada ima i izuzetaka koji odstupaju od tog pravila.
Starenje biljaka
Starenja biljaka nije tako jasno uočljivo kao kod životinja. Pojmovi kao što su starenje, sazrevanje, smrt, razviće, hloroza, nekroza, isušivanje nisu jasno razgraničeni i često se preklapaju. U tom smislu nejasno je kako se postaviti kada su u pitanju semena, koja mogu da miruju ne pokazujući nikakve fiziološke aktivnosti ili sa delovima biljaka od kojih u vegetativnom razmnožavanju nastaju novi organizmi. Dužine života pojedinih vrsta u carstvu biljaka se veoma razlikuju. Neke drvenaste biljke mogu da žive stotinama godina (sekvoja, baobab i dr.), dok druge zeljaste biljke čitav svoj životni ciklus završavaju za nekoliko nedelja (npr. efemere).
Genetika starenja
Promena genetičkog materijala je značajan činilac u procesu starenja. Po nekim teorijama proces starenja je povezan sa nakupljanjem grešaka u DNK u somatskim ćelijama, koje su označene kao somatske mutacije. Pored genskih mutacija somatskih ćelija, ustanovljeno je da se sa starošću povećava i učestalost hromozomskih aberacija, kako strukturnih tako i numeričkih.
Genetika starenja bavi se proučavanjem promena na genetičkom materijalu kao uzroku starenja čoveka i drugih bioloških vrsta. Sva dosadašnja ispitivanja ukazuju na činjenicu da su te promene značajan faktor u procesu starenja.
Fiziologija starenja
Promene koje se javljaju tokom starenja najbolje su proučene kod sisara, uglavnom iz dva razloga:
najsrodniji su sa čovekom, simptomi starenja su kod njih najizraženiji. Opšte promene tokom starenja sisara su:
- smanjenje osnovne telesne mase (živih ćelije i kostiju)
- snižavanje bazalnog metabolizma u svim tkivima;
- smanjenje kretanja.
Prevremeno starenje
Patogeni faktori, geni i metabolički putevi koji su važni za starenje izučavaju se različitim pristupima od kojih je jedan izučavanje naslednih bolesti preuranjenog starenja - progerije, u koju spadaju različiti oblici bolesti:
- Vernerov sindrom
- Hatčinson-Gilfordov sindrom
- Daunov sindrom
- Kokejnov sindrom
- ataksija-teleangiektatika
Biološke teorije starenja
Do danas je predloženo više od 300 teorija starenja koje pokušavaju da objasne ovaj veoma kompleksan proces. Biološke teorije imaju za cilj da objasne uzroke i mehanizme starenja na nivou ćelije, organa i organizma kao celine. Većina savremenih teorija biološkog starenja su međusobno slične i polaze od zajedničkih pretpostavki. Glavne biološke teorije starenja obuhvataju evolucioni, sistemski i ćelijski nivo.
Literatura
- Tucić, N, Matić, Gordana: O genima i ljudima, Centar za primenjenu psihologiju, Beograd, 2002.
- Marinković, D, Tucić, N, Kekić, V: Genetika, Naučna knjiga, Beograd
- Tatić, S, Kostić, G, Tatić, B: Humani genom, ZUNS, Beograd, 2002.
- Ridli, M: Genom - autobiografija vrste u 23 poglavlja, Plato, Beograd, 2001.
- Dumanović, J, marinković, D, Denić, M: Genetički rečnik, Beograd, 1985.
- Kosanović, M, Diklić, V: Odabrana poglavlja iz humane genetike, Beograd, 1986.
- Švob, T. i sradnici: Osnovi opće i humane genetike, Školska knjiga, Zagreb, 1990.
