Bodljokošci

morski krin, m. zvezda, m. zmijuljica (gornji red); m. krastavac i morski jež (donji red)

Bodljokošci (lat. Echinodermata) su životinje koje žive isključivo u morskoj vodi većinom na dnu, gde se kreću puzanjem ili su zariveni u podlogu, a ima i sesilnih vrsta. To su jedine životinje sa celomom koje su radijalno simetrične na odraslom stupnju. Larva im je, međutim, bilateralno simetrična.

Morfologija

Skelet je mezodermalnog porekla, dok je kod ostalih beskičmenjaka ektodermalnog porekla. Skelet se nalazi ispod epidermisa u vidu čvrstih ploča koje kod nekih bodljokožaca mogu da srastu u čvrst oklop (morski ježevi), dok su kod drugih međusobno spojene mišićima. Na skeletnim pločama se formiraju kvržice i bodlje, a kod nekih bodljokožaca (morske zvezde i ježevi) se bodlje mogu završavati kleštoliko i time dobiti ulogu u čišćenju oklopa, ishrani ili se čak na njima mogu nalaziti otrovne žlezde.

Nisu segmentisani i nemaju glaveni region, već se na njihovom telu razlikuju dve površine:

• oralna, u čijem se centru nalazi usni otvor i
• aboralna, na kojoj se nalazi analni otvor.

Anatomija

Ambulakralni sistem morske zvezde

Celom je kod odraslih bodljokožaca diferenciran u nekoliko odvojenih delova, od kojih je jedan karakterističan samo za bodljokošce i naziva se ambulakralni sistem. To je vodeno – vaskularni sistem, odnosno sistem kanala, cevčica i meškova koji su ispunjeni tečnošću. Ta tečnost je pod pritiskom i kada pritisak opadne, morska voda ulazi u ambulakralni sistem. Od kanala ovog sistema, kroz naročite pore na površini tela izlaze cevasti izraštaji ili ambulakralne nožice, pomoću kojih se bodljokošci kreću.

Krvni lakunarni sistem se sastoji od sistema prstena i kanala. Krvna tečnost ima funkciju transporta hranljivih materija, ali ne i kiseonika kao što je to kod većine ostalih životinja.

Respiraciju obavljaju:

• kožnim škrgama;
• vodenim plućima (izraštaji na zadnjem crevu koji se pune i prazne vodom);
• preko cele površine tela.

Ekskrecija se obavlja celom površinom tela, a naročito preko zidova škrga i creva, jer nemaju posebne ekskretorne organe.

Crevni sistem se veoma razlikuje kod pojedinih grupa bodljokožaca. Crevo može biti:

• kesasto,
• izuvijano,
• kod nekih bodljokožaca nema zadnjeg creva i analnog otvora.

Nervni sistem je difuzno-vrpčast. Sastoji se od tri nervna prstena sa kojih polaze nervne vrpce i nervnih ćelija koje su razbacane ispod epidermisa. Čula su slabo razvijena.

Bodljokošci su odvojenih polova, a polni dimorfizam nije izražen.

Klasifikacija

Najvažnije klase u tipu bodljokožaca su:

• morske zvezde (Asteroidea), kod kojih sa središnjeg dela polazi pet radijalno simetričnih krakova, hrane se teko što izbacuju želudac na žrtvu; imaju veliku sposobnost regeneracije; u Jadranskom moru živi crvena zvezda (Asterias rubens);
• morski krinovi (Crinoidea), čije je telo izgrađeno od drške i čašice sa kracima, dok je usni otvor u centru;
• morski ježevi (Echinoidea), koji imaju loptasto telo pokriveno pokretno zglobljenim bodljama, U Jadranskom moru živi rod Echinus;
• morski krastavci (Holothuroidea), koji su sa redukovanim skeletom u vidu razbacanih krečnjačkih zrna u telesnom zidu; oko usta imaju venac razgranatih pipaka;
• morske zmijuljice (Ophiuroidea), koje se od morskih zvezda razlikuju po tome što im je centralni deo znatno manji u odnosu na krakove i što se krakovi oštro od njega odvajaju.

Slike

• 

  morski jež

• 

  m. krin Antedon meditterranea

• 

  m. zvezda Fromia elegans

• 

  m. zmijuljica

• 

  m. krasavac

• 

  m. krin

Vredi pogledati

• Fotografije morskih zvezda
• Fotografije m. zvezda
• Fotografije bodljokožaca

Literatura

• Biblioteka Planeta Zemlja i život na njoj, Čovek i životinjski svet,ZUNS i Srpsko biološko društvo, Beograd, 1987.
• Dogelj, V,A: Zoologija beskičmenjaka, Naučna knjiga, beograd, 1971.
• Krunić, M: Zoologija invertebrata 1, Naučna knjiga, Beograd, 1977.
• Krunić, M: Zoologija invertebrata 2, Naučna knjiga, Beograd, 1979.
• Mariček, Magdalena, Ćurčić, B, Radović, I: Specijalna zoologija, Naučna knjiga, Beograd, 1986.
• Matoničkin, I, Habdija, I, Primc - Habdija, B: Beskralješnjaci - bilogija nižih avertebrata, Školska knjiga, Zagreb, 1998.
• Marcon, E, Mongini, M: Sve životinje sveta, IRO Vuk Karadžić, Beograd, 1986.
• Radović, I, Petrov, Brigita: Raznovrsnost života 1 - struktura i funkcija, Biološki fakultet Beograd i Stylos *Novi Sad, Beograd, 2001.
• Ratajac, Ružica: Zoologija za studente Poljoprivrednog fakulteta, PMF u Novom Sadu i MP Stylos Novi Sad, 1995.
• Petrov, Brigita, Radović, I,Miličić, Dragana, Petrov, I: Opšta i sistematska zoologija (praktikum), Biološki fakultet, Beograd, 2000

45px	Snežana Trifunović, dipl. biolog