Culicidae
Sadržaj
Uvod
Postoji oko 3.300 vrsta komaraca, razvrstanih u 41 rod, a svi pripadaju familiji Culicidae. Familija je podeljena na tri podfamilije: Toxorhynchitinae, Anophelinae i Culicinae. Komarci su rasprostranjeni širom sveta. Počevši od tropskih i umerenih predela, njihov areal se širi do arktičkog kruga. Jedino područje gde su odsutni je Antarktik i nekoliko ostrva. Mogu se naći na nadmorskoj visini od 5.500 m, kao i na 1.250 m ispod nivoa mora.
Vrste, koje se smatraju najštetnijim po čoveka i glavnim vektorima, spadaju u rodove: Anopheles, Culex, Aedes, Ochlerotatus, Psorophora, Haemagogus i Sabethes.
Morfologija
Osnovne karakteristike koje izdvajaju Culicidae od ostalih Diptera su sledeće:
1. Upadljiv, jasno isturen proboscis (Sl. 1);
2. Prisustvo brojnih, priljubljenih ljuspica na toraksu, nogama, abdomenu, i venama na krilima (Sl. 2);
3. Niz ljuspica na posteriornoj margini krila (Sl. 3).
Komarci su slabašni i relativno mali insekti, obično veličine od 3 do 6mm. Neke vrste, međutim, mogu biti veličine 2mm, a druge i do 18mm. Telo je strogo podeljeno na glavu, toraks i abdomen (Sl. 7).
Glava
Na glavi se nalazi par složenih očiju bubrežastog oblika, koje formira 300 – 1000 omatidija. Između očiju, nalazi se par filamentoznih segmentisanih antena. Antene kod oba pola sadrže po 15 segmenata. Prvi segment antene je u obliku prstena ili pločast. Na drugom segmentu se nalazi slušni organ – Johnstonov organ. Preostalih 13 segmenata gradi flagelum. Kod ženki, dlake na antenama su kratke i pršljenasto raspoređene (dlakave antene), dok su kod mužjaka, sa nekoliko izuzetaka, sa gustim, dugačkim dlakama koje antenama daju perast izgled. Tako se mogu jasno razlikovati polovi kod komaraca.
Odmah ispod antena se nalazi par maksilarnih palpi, koje mogu biti kratke ili dugačke, u zavisnosti od pola i od toga, da li jedinka pripada podfamiliji Culicinae ili Anophelinae. Kod oba pola Anopheles-a, palpi su iste dužine kao proboscis, kao i kod mužjaka većine drugih rodova. Kod ženki Culicinae-a, mužjaka roda Uranotaenia i podroda Aedes, palpe su kratke sa 4 ili 5 segmenata.
Usni aparat
Usni delovi formiraju rilicu za bodenje – proboscis. Proboscis se sastoji iz cevi u obliku žljeba - donja usna (labium), u kojoj su smešteni stileti za bodenje. Sa gornje strane se nalazi izdužena gornja usna (labrum). U tako formiranoj cevčici od donje i gornje usne, nalazi se pet tankih bodlji – par mandibula, par maksila koje su nazubljene i služe za probijanje kože kao i neparni, nenazubljeni, šuplji hipofarinks (Sl. 4 - 5).
Delovi usnog aparata se drže priljubljeni, izuzev tokom uzimanja krvnog obroka.
Toraks
Toraks je prekriven, dorzalno i lateralno, sa ljuspicama, koje mogu biti tamne ili svetle, bele, smeđe, crne ili neke druge boje. Krila su relativno duga i uzana, a broj i raspored vena na krilima je generalno isti za sve vrste komaraca. Vene su prekrivene ljuspicama koje su obično smeđe, crne, bele ili kremasto žute, mada su svetlije boje ređe zastupljene. Oblik ljuspica i njihov raspored se razlikuju između rodova,kao i između vrsta. Na posteriornoj ivici krila, ljuspice formiraju niz u vidu resa. U stanju mirovanja, krila komarca su položena jedno uz drugo preko abdomena, slično zatvorenim makazama.
Noge komarca su izdužene i nežne, pokrivene ljuspicama najčešće smeđe, crne ili bele boje, raspoređenim određenim redosledom, često u obliku prstenova. One nisu podesne za hod, njihova dužina raste od prvog ka trećem paru. Delovi noge su sledeći: koksa, trohanter, femur, tibija, 5 člankova tarzusa. Na petom tarzalnom segmentu nalaze se kandžice sa jednim ili dva zuba. Građa kandži je različita kod različitih vrsta, te se ovaj karakter koristi prilikom determinacije pojedinih vrsta. Pored kandži, na petom tarzalnom segmentu se nalaze jastučaste pulvile i empodijum u obliku razgranate čekinje, smešten između kandži (Sl. 6).
Abdomen
Abdomen se sastoji od deset segmenata, ali se može videti samo prvih sedam ili osam. Kod vrsta subfamilije Culicinae, on je obično prekriven dorzalno i ventralno sa uglavnom smeđim, crnkastim ili beličastim ljuspicama. Kod Anophelinae-a, abdomen je većim delom ili potpuno bez ljuspica. Poslednja dva segmenta učestvuju u građi spoljašnjeg genitalnog aparata. Kod ženki, na poslednjem abdominalnom segmentu nalaze se dva mala izraštaja – cerci, a njihov oblik i veličina su različiti kod različitih vrsta. Kod vrsta sa zaobljenim abdomenom (Anopheles, Culex, Culiseta, Coquillettidia, Uranotaenia) cerke su male i jedva vidljive. Kod vrsta sa zašiljenim abdomenom (Aedes, Ochlerotatus), cerke su izdužene i jasno uočljive. Ispod cerci, nalazi se mali istureni deo koji ulazi u sastav desetog segmenta – postgenitalna ploča. Građa genitalija ženki nema većeg značaja prilikom determinacije, osim za razlikovanje nekih rodova.
Genitalni aparat kod mužjaka je veoma složene građe – hipopigijum. Nekoliko sati nakon izletanja mužjaka komarca, dolazi do rotacije njegovog genitalnog aparata za 180°, pa tergit devetog segmenta dolazi ventralno a sternit dorzalno.
Životni ciklus komarca
Komarac prolazi kroz četiri glavna stadijuma u svom razvojnom ciklusu:
- jaje,
- larva,
- lutka i
- odrasli insekt (Sl. 8).
Postoje četiri larvena stadijuma. Razvoj komarca do adulta se dešava isključivo u vodenoj sredini.
Gonadotropni ciklus
Većina vrsta komaraca se razmnožava ubrzo nakon prvog izletanja. Nakon parenja, ženka čuva spermu u spermateci, za oplođavanje svih jaja tokom života. Sa nekoliko izuzetaka, ženka mora da uzme krvni obrok od domaćina, da bi obezbedila neophodne nutrijente (aminokiseline) za razvoj jaja u ovarijumu. Ovo je uobičajen proces koji je karakterističan za anautogene vrste. Nekoliko vrsta, međutim, ne mora da uzme krvni obrok pre prvog polaganja jaja, a retko i za nekoliko narednih polaganja jaja. Ovaj proces se naziva autogenim razvojem.
Brzina digestije krvnog obroka je temperaturno zavisna. Kod većine tropskih vrsta, ona traje samo dva do tri dana, ali u hladnijim, umerenim područjima, digestija krvi može da traje od 7 do 14 dana.
Nakon krvnog obroka, abdomen ženke komarca je proširen i svetlo crvene boje, ali nekoliko sati kasnije on postaje mnogo tamniji. Uporedo sa digestijom krvi u abdomenu, razvijaju se jaja koja polako ispunjavaju oslobođen prostor i abdomen dobija beličastu boju u zadnjem delu i tamno crvenu u prednjem. U ovoj fazi, ženka se smatra polu-gravidnom. Kada potpuno razvijena jaja ispune abdomen koji usled toga poprima ceo beličastu boju, kažemo da je ženka gravidna i ona kreće u potragu za povoljnim mestom za razvoj larvi (Sl. 9) Nakon polaganja jaja, ženka komarca uzima sledeći obrok krvi, a nakon dva do tri dana (u tropima), sledeća generacija jaja je spremna za polaganje. Ovaj proces uzimanja krvnog obroka i sazrevanja jaja, praćen polaganjem istih, ponavlja se nekoliko puta tokom života ženke komarca, i obeležava se kao gonadotropni ciklus.
|
Tekst nije završen - radovi su u toku
|
