Razlika između izmena na stranici „Gen”
(→Mozaička građa gena eukariota) |
|||
| (Jedna međuizmena istog korisnika nije prikazana) | |||
| Red 1: | Red 1: | ||
| + | [[Datoteka:Gen.jpg|d]] | ||
==Građa i funkcija gena== | ==Građa i funkcija gena== | ||
| Red 6: | Red 7: | ||
Prema funkciji koju obavljaju, gene možemo podeliti na: | Prema funkciji koju obavljaju, gene možemo podeliti na: | ||
| − | * strukturne i | + | |
| − | *regulatorne. | + | *strukturne i |
| + | *regulatorne. | ||
'''Strukturni geni''' su geni koji nose šifru za protein (prepisuju se na [[i-RNK]]) i geni koji se samo prepisuju u RNK (t-RNK, r-RNK). '''Regulatorni geni''' se ne prepisuju već se za njih vezuju molekuli koji regulišu određene procese u organizmu. Znanja o regulatornim genima su još uvek nedovoljna. Pripadaju im geni koji učestvuju u replikaciji, geni koji učestvuju u kretanju hromozoma u deobi, geni koji kontrolišu [[krosing-over]] i [[telomere]] koje doprinose stabilnosti hromozoma. Telomere predstavljaju neku vrstu zaštitne ''kape'' hromozoma jer ne reaguju sa krajevima drugih hromozoma i nisu osetljive na dejstvo [[egzonukleaza]]. Telomere (grč. thelos =kraj; meros = deo) predstavljaju kratke ponovljene nizove nukleotida koji se nalaze na krajevima eukariotskih hromozoma; kod ljudi su to CCCTAA nizovi. | '''Strukturni geni''' su geni koji nose šifru za protein (prepisuju se na [[i-RNK]]) i geni koji se samo prepisuju u RNK (t-RNK, r-RNK). '''Regulatorni geni''' se ne prepisuju već se za njih vezuju molekuli koji regulišu određene procese u organizmu. Znanja o regulatornim genima su još uvek nedovoljna. Pripadaju im geni koji učestvuju u replikaciji, geni koji učestvuju u kretanju hromozoma u deobi, geni koji kontrolišu [[krosing-over]] i [[telomere]] koje doprinose stabilnosti hromozoma. Telomere predstavljaju neku vrstu zaštitne ''kape'' hromozoma jer ne reaguju sa krajevima drugih hromozoma i nisu osetljive na dejstvo [[egzonukleaza]]. Telomere (grč. thelos =kraj; meros = deo) predstavljaju kratke ponovljene nizove nukleotida koji se nalaze na krajevima eukariotskih hromozoma; kod ljudi su to CCCTAA nizovi. | ||
| Red 14: | Red 16: | ||
[[Slika:Gene.gif|240px|mini|right|Struktura eukariotskih gena]] | [[Slika:Gene.gif|240px|mini|right|Struktura eukariotskih gena]] | ||
| − | Skup svih gena u jednoj haploidnoj ćeliji je [[genom]]. Količina DNK u genomu eukariota daleko premašuje zbir gena koji kodiraju sve proteine prisutne u ćelijama. To znači da deo genoma sadrži nizove [[nukleotid]]a koji ne nose šifru za sintezu [[protein]]a. Segmenti gena koji sadrže informaciju za sintezu proteina su nazvani [[egzoni]], a nekodirajući nizovi između njih su [[introni]]. Dakle geni eukariota imaju mozaičku građu : deo gena koji nosi šifru ispresecan je delovima koji ne nose šifru. Najveći gen u genomu čoveka je gen koji kodira mišićni protein [[distrofin]]; distrofin je veliki protein (sadrži 3685 [[aminokiselina]]) pa je i gen koji ga kodira ogroman. Introni u njemu zauzimaju više od 99% ukupne dužine. | + | Skup svih gena u jednoj haploidnoj ćeliji je [[genom]]. Količina DNK u genomu eukariota daleko premašuje zbir gena koji kodiraju sve proteine prisutne u ćelijama. To znači da deo genoma sadrži nizove [[nukleotid]]a koji ne nose šifru za sintezu [[protein]]a. Segmenti gena koji sadrže informaciju za sintezu proteina su nazvani [[egzoni]], a nekodirajući nizovi između njih su [[introni]]. Dakle, geni eukariota imaju mozaičku građu: deo gena koji nosi šifru ispresecan je delovima koji ne nose šifru. Najveći gen u genomu čoveka je gen koji kodira mišićni protein [[distrofin]]; distrofin je veliki protein (sadrži 3685 [[aminokiselina]]) pa je i gen koji ga kodira ogroman. Introni u njemu zauzimaju više od 99% ukupne dužine. |
| − | Kod [[prokariota]] introni ne postoje već su njihovi geni neprekinuti nizovi kodirajućih nukleotida. | + | Kod [[prokariota]] introni ne postoje već su njihovi geni neprekinuti nizovi kodirajućih nukleotida. Nekodirajući delovii genoma našli su praktičnu primenu u krimnologiji i sudskoj medicini poznatu kao [[genetički otisci prstiju]]. [[Alek Džefris]] je 1984. god. otkrio delove DNK koji se javljaju na više od 1000 mesta u humanom genomu najčešće u blizini [[telomera]] [[hromozom]]a; oni su karakteristični za svakog čoveka kao što su to i otisci prstiju. |
| + | |||
| + | === Značaj introna === | ||
| + | Biološki značaj introna i njihova funkcija nisu još uvek u potpunosti razjašnjeni. Danas se zna da oni nisu <nowiki>''smeće DNK'', kako se ranije mislilo. Postojanje introna i alternativno spajanje egzona omogućava da manje gena kodira veći broj proteina. Osim toga, neki introni sadrže regulatorne sekvence (kao što su male regulatorne RNK) koje kontrolišu ekspresiju gena (nisu ''smeće''</nowiki>). Postojanje introna i egzona omogućava formiranje novih gena i alela, što može da predstavlja evolutivnu prednost. | ||
==Literatura== | ==Literatura== | ||
| − | *Dumanović, J, marinković, D, Denić, M: Genetički rečnik, Beograd, 1985. | + | *Dumanović, J, marinković, D, Denić, M: Genetički rečnik, Beograd, 1985. |
| − | *Kosanović, M, Diklić, V: Odabrana poglavlja iz humane genetike, Beograd, 1986. | + | *Kosanović, M, Diklić, V: Odabrana poglavlja iz humane genetike, Beograd, 1986. |
| − | *Lazarević, M: Ogledi iz medicinske genetike, Beograd, 1986. | + | *Lazarević, M: Ogledi iz medicinske genetike, Beograd, 1986. |
| − | *Marinković, D, Tucić, N, Kekić, V: Genetika, Naučna knjiga, Beograd | + | *Marinković, D, Tucić, N, Kekić, V: Genetika, Naučna knjiga, Beograd |
| − | *Matić, Gordana: Osnovi molekularne biologije, Zavet, Beograd, 1997. | + | *Matić, Gordana: Osnovi molekularne biologije, Zavet, Beograd, 1997. |
| − | *Prentis S: Biotehnologija, Školska knjiga, Zagreb, 1991. | + | *Prentis S: Biotehnologija, Školska knjiga, Zagreb, 1991. |
| − | *Ridli, M: Genom - autobiografija vrste u 23 poglavlja, Plato, Beograd, 2001. | + | *Ridli, M: Genom - autobiografija vrste u 23 poglavlja, Plato, Beograd, 2001. |
| − | *Tatić, S, Kostić, G, Tatić, B: Humani genom, ZUNS, Beograd, 2002. | + | *Tatić, S, Kostić, G, Tatić, B: Humani genom, ZUNS, Beograd, 2002. |
| − | *Tucić, N, Matić, Gordana: O genima i ljudima, Centar za primenjenu psihologiju, Beograd, 2002. | + | *Tucić, N, Matić, Gordana: O genima i ljudima, Centar za primenjenu psihologiju, Beograd, 2002. |
| − | *Švob, T. i sradnici: Osnovi opće i humane genetike, Školska knjiga, Zagreb, 1990. | + | *Švob, T. i sradnici: Osnovi opće i humane genetike, Školska knjiga, Zagreb, 1990. |
*Šerban, Nada: ćelija - strukture i oblici, ZUNS, Beograd, 2001 | *Šerban, Nada: ćelija - strukture i oblici, ZUNS, Beograd, 2001 | ||
| − | + | [[Kategorija:Molekularna biologija]] | |
| − | [[Kategorija:Molekularna biologija]][[Kategorija:Virtuelna nastava]] | + | [[Kategorija:Virtuelna nastava]] |
{{Potpis2}} | {{Potpis2}} | ||
Najnovija izmena na datum 9. mart 2019. u 14:40
Građa i funkcija gena
Gen je fizička i funkcionalna jedinica nasleđivanja, koja prenosi naslednu poruku iz generacije u generaciju, a čini ga celovit deo DNK potreban za sintezu jednog proteina ili jednog molekula RNK (iRNK, tRNK ili rRNK). Geni su nanizani duž hromozoma. Gen za određeno svojstvo uvek se nalazi na istom mestu na hromozomu.
Geni su linearno raspoređeni delovi hromozomske DNK. Njihova veličina (broj nukleotida DNK) i raspored na hromozomima su stogo određeni. Građa gena je ustvari građa same DNK i ogleda se u tačno određenom redosledu četiri različita nukleotida (A,T,C i G, početna slova azotnih baza u DNK: adenin, timin, citozin i guanin)). Promena tog redosleda,manjak ili višak nukleotida rezultira u promeni funkcije gena i naziva se genska mutacija (tačkasta mutacija).
Prema funkciji koju obavljaju, gene možemo podeliti na:
- strukturne i
- regulatorne.
Strukturni geni su geni koji nose šifru za protein (prepisuju se na i-RNK) i geni koji se samo prepisuju u RNK (t-RNK, r-RNK). Regulatorni geni se ne prepisuju već se za njih vezuju molekuli koji regulišu određene procese u organizmu. Znanja o regulatornim genima su još uvek nedovoljna. Pripadaju im geni koji učestvuju u replikaciji, geni koji učestvuju u kretanju hromozoma u deobi, geni koji kontrolišu krosing-over i telomere koje doprinose stabilnosti hromozoma. Telomere predstavljaju neku vrstu zaštitne kape hromozoma jer ne reaguju sa krajevima drugih hromozoma i nisu osetljive na dejstvo egzonukleaza. Telomere (grč. thelos =kraj; meros = deo) predstavljaju kratke ponovljene nizove nukleotida koji se nalaze na krajevima eukariotskih hromozoma; kod ljudi su to CCCTAA nizovi.
Mozaička građa gena eukariota
Skup svih gena u jednoj haploidnoj ćeliji je genom. Količina DNK u genomu eukariota daleko premašuje zbir gena koji kodiraju sve proteine prisutne u ćelijama. To znači da deo genoma sadrži nizove nukleotida koji ne nose šifru za sintezu proteina. Segmenti gena koji sadrže informaciju za sintezu proteina su nazvani egzoni, a nekodirajući nizovi između njih su introni. Dakle, geni eukariota imaju mozaičku građu: deo gena koji nosi šifru ispresecan je delovima koji ne nose šifru. Najveći gen u genomu čoveka je gen koji kodira mišićni protein distrofin; distrofin je veliki protein (sadrži 3685 aminokiselina) pa je i gen koji ga kodira ogroman. Introni u njemu zauzimaju više od 99% ukupne dužine.
Kod prokariota introni ne postoje već su njihovi geni neprekinuti nizovi kodirajućih nukleotida. Nekodirajući delovii genoma našli su praktičnu primenu u krimnologiji i sudskoj medicini poznatu kao genetički otisci prstiju. Alek Džefris je 1984. god. otkrio delove DNK koji se javljaju na više od 1000 mesta u humanom genomu najčešće u blizini telomera hromozoma; oni su karakteristični za svakog čoveka kao što su to i otisci prstiju.
Značaj introna
Biološki značaj introna i njihova funkcija nisu još uvek u potpunosti razjašnjeni. Danas se zna da oni nisu ''smeće DNK'', kako se ranije mislilo. Postojanje introna i alternativno spajanje egzona omogućava da manje gena kodira veći broj proteina. Osim toga, neki introni sadrže regulatorne sekvence (kao što su male regulatorne RNK) koje kontrolišu ekspresiju gena (nisu ''smeće''). Postojanje introna i egzona omogućava formiranje novih gena i alela, što može da predstavlja evolutivnu prednost.
Literatura
- Dumanović, J, marinković, D, Denić, M: Genetički rečnik, Beograd, 1985.
- Kosanović, M, Diklić, V: Odabrana poglavlja iz humane genetike, Beograd, 1986.
- Lazarević, M: Ogledi iz medicinske genetike, Beograd, 1986.
- Marinković, D, Tucić, N, Kekić, V: Genetika, Naučna knjiga, Beograd
- Matić, Gordana: Osnovi molekularne biologije, Zavet, Beograd, 1997.
- Prentis S: Biotehnologija, Školska knjiga, Zagreb, 1991.
- Ridli, M: Genom - autobiografija vrste u 23 poglavlja, Plato, Beograd, 2001.
- Tatić, S, Kostić, G, Tatić, B: Humani genom, ZUNS, Beograd, 2002.
- Tucić, N, Matić, Gordana: O genima i ljudima, Centar za primenjenu psihologiju, Beograd, 2002.
- Švob, T. i sradnici: Osnovi opće i humane genetike, Školska knjiga, Zagreb, 1990.
- Šerban, Nada: ćelija - strukture i oblici, ZUNS, Beograd, 2001
