List

Prstasto složen list

Neparno perasto složen list

List je deo izdanka koji obavlja tri veoma važne funkcije :

• fotosintezu,
• transpiraciju i
• razmenu gasova.

Transpiracija je proces odavanja vode iz žive biljke u vidu vodene pare u spoljašnju sredinu. Voda isparava najvećim delom kroz stome, a jednim delom i preko kutikule. Otvaranjem i zatvaranjem stoma reguliše se jačina transpiracije. Kiseonik neophodan za ćelijsko disanje ulazi kroz stome i lenticele, ali i direktno kroz ćelijske zidove. Ćelijski zidovi pri tome moraju biti vlažni jer u ćeliju može ući samo rastvoren kiseonik. Prema tome, biljke dišu i kad su stome zatvorene, a dišu i organi koji nemaju stoma i lenticela.

Delovi lista

List nastaje od istog tvornog tkiva kao i stablo – vegetacione kupe stabla. Potpuno razvijen list se sastoji od:

• lisne osnove,
• lisne drške i
• lisne ploče (liske).

Lisna osnova je deo kojim je list pričvršćen za stablo. Iz lisne osnove se razvijaju zalisci i lisni rukavac. Zalisci mogu biti različito razvijeni kod različitih biljaka – u obliku trna, skoro neprimetni ili razrasli toliko da zamenjuju listove, koji obavljaju neku drugu funkciju (npr. kod graška listovi su preobraženi u rašljiku, a zalisci obavljaju fotosintezu).

Lisna drška je uski deo lista kojim je liska pričvršćena za stablo. Ona postavlja lisku u najpovoljniji položaj prema svetlosti i ,s obzirom da je veoma savitljiva, štiti lisku od udara vetra i kiše. List koji nema lisnu dršku naziva se sedeći.

Lisna ploča (liska) je deo koji obavlja sve osnovne funkcije lista i najčešće je spljoštena. Na njoj se razlikuju dve površine:

• lice (tamnije) i
• naličje (svetlije).

Liska može biti različita po veličini, obliku i izgledu oboda.

Oblici listova

Vrste listova

U zavisnosti od toga koliko liski polazi sa jedne lisne drške razlikuju se : prosti i složeni listovi. Prosti listovi su oni kod kojih se na jednoj lisnoj drški nalazi jedna liska. Listovi sa čijih lisnih drški polazi veći broj liski su složeni. Složeni listovi mogu biti prststo složeni i perasto složeni. Perasto složeni listovi mogu biti parno ili neparno perasto složeni.

Prema funkciji i položaju na izdanku, razlikuju se sledeće vrste :

• kotiledoni,
• donji listovi,
• srednji (pravi) listovi i
• gornji listovi.

Donji listovi se nalaze na podzemnim izdancima i u donjem delu nadzemnih izdanaka zeljastih biljaka. Oni su mrki, ljuspasti i štite pupoljak u svom pazuhu. Srednji obavljaju sve funkcije lista i najbrojniji su pa se zato nazivaju pravi listovi. Gornji se nalaze zajedno sa cvetovima i cvastima i štite ih. U gornje listove spadaju priperci (brakteje), involukrum i spata. Priperci su listići iz čijeg se pazuha razvija cvet. Involukrum je omotač cvasti (npr. kod glavočika i štitonoša), a spata je list koji obavija cvast (npr. kod kozlaca i anturijuma).

Prema obliku liske list može biti igličast, lancelast, linearan, jajast, elipsoidan, okruglast, bubrežast, srcast, kopljast, strelast, trouglast itd. (vidi vežbu).

Obod liske može biti ceo ili na različite načine urezan. Tako, u odnosu na osobine oboda, listovi mogu biti: nazubljeni, perasto ili prstasto usečeni, testerasto usečeni, režnjeviti itd.

Nervatura lista

Sistem provodnih snopića u liski predstavlja nervaturu lista. Ona se jasno uočava na naličju liske. Obično se razlikuje jače istaknuti glavni nerv i slabije razvijeni bočni nervi (mrežasta nervatura). Svi oni čine nervaturu lista. Većina monokotila ima paralelenu nervaturu (svi su nervi podjednako razvijeni), a dikotile mrežastu. U zavisnosti od oblika liske mrežasta nervatura može biti prstasta ili perasta.

Raspored listova

• 

  Naizmeničan raspored

• 

  Naspraman raspored

• 

  Pršljenast raspored

Listovi su na stablu tako raspoređeni da ne zaklanjaju jedan drugom svetlost i da ravnomerno opterete stablo svojom težinom.

Sa istog čvora stabla može polaziti jedan, dva ili veći broj listova pa prema tome njihov raspored može biti :

• naizmeničan,
• naspraman i
• pršljenast.

Kada sa istog čvora polazi samo jedan list, tada je naizmeničan raspored. Ako sa jednog čvora polaze dva lista, onda je to naspraman, a ako polazi veći broj listova onda je pršljenast raspored (vidi vežbu).

Građa lista mezofita

Na licu i naličju lista nalazi se jednoslojni epidermis, a između njih leže dve vrste tkiva, koje čine mezofil. Epidermis je pokriven kutikulom i u njemu se nalaze stome (češće su na naličju lista). Mezofil je građen od palisadnog i sunđerastog tkiva, a u njemu se nalaze i provodni snopići. Palisadno tkivo čine izdužene ćelije koje sadrže veliku količinu hloroplasta pa se u tom tkivu najintezivnije odvija fotosinteza. Ćelije sunđerastog tkiva su razdvojene krupnim intercelularima, tako da je ovo tkivo rastresito, šupljikavo kao sunđer. Kroz intercelulare se vrši razmena gasova u tkivima lista. Provodni snopići se sastoje od ksilema (okrenut ka licu lista) i floema (okrenut ka naličju lista). Uz provodne snopiće zastupljena su mehanička tkiva (likina vlakna, kolenhim). Provodni sistem lista povezan je sa provodnim sistemom stabla.

Album fotografija: Biljke Fruške Gore

Literatura

• Blaženčić, Jelena (1990): Praktikum iz anatomije biljaka sa osnovama mikroskopske tehnike,Naučna knjiga, Beograd
• Janjatović, V. (1988), Botanika, Novi Sad
• Jančić, R: Sto naših najpoznatijih lekovitih biljaka, Naučna knjiga, Beograd, 1988.
• Jančić, R: Lekovite biljke sa ključem za određivanje, Naučna knjiga, Beograd, 1990.
• Kojić, M: Botanika, Naučna knjiga, Beograd, 1989.
• Kojić, M: Fiziološka ekologija kulturnih biljaka, Naučna knjiga, Beograd, 1987.
• Marinković, R, Tatić, B, Blaženčić, J: Morfologija biljaka, Beograd, 1979.
• Nikolić,R, Pavlović, S, Živanović, P. (1989): Praktikum iz anatomije biljaka, Meidicnska knjiga, Beograd-Zagreb
• Tatić, B, Petković, V. (1998): Morfologija biljaka, ZUNS, Beograd

Snežana Trifunović, dipl. biolog