Mape distribucije vrsta

O Arealu

Biogeografija proučava geografsku distribuciju organizama pokušavajući objasniti kako i zašto su vrste ili više taksonomske kategorije raspoređene na postojeći ili istorijski način. Objašnjenje aktuelne rasprostranjenosti vrsta zahteva poznavanje promena geografije, klime, pomicanja kontinenata i postojanja mostova između velikih dijelova kopna. Proučavanje biogeografije zahteva i poznavanje ekoloških faktora poput specifičnih faktora interakcije u distribuciji vrsta.

U biogeografiji najznačajniji i osnovni objekat proučavanja je areal. Pod arealom neke vrste (ili bilo koje druge sistematske kategorije ) podrazumeva se prostranstvo koje ona zauzima na površini Zemlje. Areal je deo teritorije ili akvatorije u kome se nalazi data vrsta. Mora se da naglasiti da između površine i vrste koja naseljava datu površinu postoji specifično ekološko, biogeografsko i istorijsko jedinstvo, tako da vrsta i data oblast čine funkcionalno jedinstvo, složen biološki, ekološki i geografski kompleks, koji ustvari i jeste areal. Svaki areal odlikuje se veličinom, oblikom, položajem i karakterom svoga sredista (centri areala), karakterom rasprostranjenosti date vrste u njemu (struktura areala) i granicama areala.

Svaka vrsta ima jedinstveni areal i to saznanje je centralna stavka u biogeografiji. Biogeografi istražuju mnoge pojave kao što su lokacije i prisustvo individualnih organizama, smene u lokalnoj ili regionalnoj distribuciji populacija sadašnje i prošle distribucije viših taksona ili klada, modele biodiverziteta. Ekološki procesi i istorijiski događaji oblikuju areal vrste.

Mapiranje vrsta i mape distribucije

Areali vrsta predstavljaju veoma značajne objekte proučavanja u biogeografiji, pošto se na osnovu njih mogu izvesti bitni zaključci o rasprostranjenju, ekologiji i istoriji date vrste. Tek pošto se areal predstavi kartogarfski, postaće dostupan odgovarajućim proučavanjima, odnosno areali različitih vrsta mogu se međusobno upoređivati.

Preduslov da se areal date vrste predstavi kartografski jeste da se vrsta, odnosno njeni individualni primerci ili populacije, predhodno pronađu na što je moguće većem broju mesta na kojima se nalazi u okiru svog areala, da se utvrdi što veći broj njenih nalazišta, odnosno lokaliteta na kojima živi.

U mnogim slučajevima vršeno je sistematsko utvrđivanje rasprostranjenosti pojedinih vrsta. Međutim, često se za kartografsko predstavljanje areala koriste materijali do kojih se nije uvek dolazilo sistematskim načinom, kao što su postojeće muzejske zbirke, opšteg kataktera ili po pojedinim područjima, dnevnici istraživača i floristički ili faunistički spiskovi za pojedine oblasti.

Areali se kartografski mogu predstaviti na različite načine. Postoje dve osnovne vrste mapa distribucije:

• Metod tačaka
• Konturni metod
  • Konturni metod u kombinaciji sa abudancom

Metod tačaka - metod punktiranja

Osnovni, najrasrostranjeniji i najkonkretniji metod i u mnogo čemu najvažniji jeste metod punktiranja. Istovremeno ovaj metod je i ishodni jer se na osnovu njega mogu u daljem postupku areali predstaviti na bilo koji drugi način. Svako utvrđeno nalazište ili lokalitet date vrste nanosi se na odgovarajuće mesto na geografskoj karti, i to u obliku tačke, kružića, krstića itd.(slika 1).

Slika 1 Populacija Melitacea cinxia u Aland-u, Finska 1993. god.

Na karti se dobija tačkasta mreža, gušća ili ređa u zavisnosti od razmere karte, količine poznatih nalazišta date vrste i gustine kojom je ona naseljena u svom arealu. Tačkasto predstavljen areal daje čitav niz dragocenih podataka o veličini areala, konkretnim mestima na kojima se vrsta nalazi, kao i gustini njene naseljensoti, odnosno lokaliteta i strukturi areala (pod pretpostavkom da je rasprosranjenje date vrste dobro proučeno).

U slučajevima kada je rasprostranjenje date vrste nedovoljno ispitano, kada se ima malo podataka o lokalitetima na kojima se ona nalazi, tačkasto predstavljanje pojedinih nalazista je jedini prihvatljivi način kartiranja. U tom slučaju se govori samo o fragmentima areala, a ne arealu kao celini.

Uz pomoć ove metode, za razliku od drugih, moguće je tačnije odreditu punkt gde su jedinke neke vrste sakupljene ili registrovane. Pokazalo se da je ovo jedini upotrebljivi metod kada se kartira rasprostranjenje retke ili slabo proučene vrste. Zato je metod tačaka dobar na početku istraživanja geografskog rasprostranjenja. Na jednu kartu se mogu naneti punktovi registracije dve, tri ili više vrsta označavanjem slobodno izabranim simbolima.

Tačkasto predstavljanje areala ima svog punog smisla jedino ako se radi o manjoj razmeri geografske karte. Jedino pod tim uslovom moguće je detaljno prikazati resprostranjenje date vrste, odnosno čak i ekološku naklonjenost date vrste određenim geografskim područjima i tipu staništa.

Stepen tačnosti ove metode zavisi od kolilčine činjeničnog materijala i specifičnosti odabrane karte, pre svega njene razmere. Da bi prikazali osnovne zakonitosti u razmeštanju životinja dovoljne su karte malog razmera. Za tačniji prikaz mesta nalaženja u određenom delu prostora potrebna je karta krupnih razmera.

Kartiranje odražava samo geografsku prirodu areala. I pored svih prednosti metod tačaka ima imane, slabo je ilustrativan, jer zahteva izvestan nivo mašte da bi sebi predstavili oblik ili povrsinu areala.

U poslednje vreme se za označavanje distribucije jedinki, koristi program Google Earth. Njegove prednosti su što je besplatan, dostupan, lak za korišćenje, podacima se može lako manipulisati, i podaci se mogu lako razmenjivati između naučnika. Takođe, ovaj program daje tri načina prikazivanja mape: satelitski snimak mape, političku mapu i kombinaciju ove dve. Na slici 2 je prikazana distribucija Ambrosia ambrosioides na granici US i Meksika.

Slika 2 Distribucija Ambrosia ambrosioides na granici US i Meksika

Konturni metod

Kada je rasprostranjenost date vrste u dovoljnoj meri proučena, kada se ima evidencija o velikom broju njenih lokaliteta tako da nova nalazišta neće promeniti suštinsku sliku o njenom rasprostranjenju, primenjuje se konturni metod prikazivanja areala. Pri tome se jednostavnom linijom povežu sve krajnje tačke rasprostranjenja date vrste, prakticno sva granična nalazišta. Tako se dobija kontura areala, kojom su predstavljeni pre svega njegov oblik, granica i veličina. Prema potrebi površina ovako predstavljenog areala može se šrafirati ili obojiti, čime se areal bolje ističe na osnovi date geografske karte (slika 3).

Slika 3 Distribucija alpskog mrmota, po Bjarvall i Ullstrom, 1986.god.

Konturni areal predstavlja u izvesnom smilu uopštavanje postojećih podataka o rasprostiranju date vrste. Pri tome, težište je svakako na stvaranju što tačnije predstave o krajnjim mogućnostima rasprostranjenja vrste, odnosno na isticanju krajnjih granica areala. Pri konturnom prikazivanju areala se gubi ishodni činjenični materija tj. konkretni podaci o položaju svih nalazišta koja su za datu vrstu poznata. Za bliže proučavanje rasprostranjenosti i rasporeda vrste u okviru njenog areala neophodno je da se na karti označe svi njeni poznati lokaliteti ili grupe lokaliteta. Zato se često primenjuje kombinacija konturnog i tačkastog metoda (slika 4).

Slika 4 Distribucija Dasypus novemcinctus

Pri sastavljanju preglednih karata malog razmera, granice areala se mogu provoditi putem njihove ekstrapolacije po određenim land shaft indikatorima kakvi su npr visinki pojas, tip vegetacije, reljef i dr. Za to je neophodno imati podatke o prilagođenosti vrste na konkretni biotop, i uopšte o njenim ekološkim zahtevima. Istovremena primena obe metode predstavlja pokušaj da se iskoriste geografski podaci u komleksu sa ekološkim.

Ivica predstavlja granicu poznate distribucije vrste. Tačnost zavisi od toga koliko dobro poznajemo distribuciju i koliko tačno je autor uneo podatak u mapu.

Ni konturna metoda nije lišena nedostataka. Uz pomoć nje granica areala se može tačno odrediti jedino u slučaju da je rasprostranjenje vrste dobro proučeno i tačke na karti stoje jedna blizu druge. Ta mogućmost se ne javlja često. Uglavnom vrsta na periferiji areala postaje retka i sreće se sporadično. U tim slučajevima se pri formalnom spajanju tačaka u okvire areala uključuju velika prostranstva gde vrsta nije pronađena, a možda je uopšte i nema. Osim toga, vrlo je verovatno da izvan granica konturnog areala mogu ostati teritorije podesne za datu vrstu, a da nisu uračunate.

Konturni metod u kombinaciji sa abudancom

Kombinovanjem podataka o abudanci i arealu vrste dobajujaju se ove mape (slika 5). Konturne linije se upotrebljavaju da označe varijacije u gustini individua u arealu. Ovakve mape nose više informacija od konturnih i tačkastih mapa. Njih treba tumačiti sa oprezom jer su informacije o abudanci obično dostupne samo za određeni broj različitih odvojenih lokacija. Kompjuterski softver i statistićka metoda procene zvana kriging se koristi za izradu trodimenzionnih pejzaža koji pokazuju varijacije u abudanci u arealu.

Slika 5 Zimski areal i abudanca Sayornis phoebe

Uprkos svim ograničenjima koje poseduju mape, one su dragocen izvor informacija o arealu vrste. Iako je njihova preciznost ograničena, one uglavnom daju razumne, tačne i nepristrasne opsežne slike o arealu vrste. Podaci vezani za areal mogu se obraditi softverskim aplikacijama, kao sto je GIS (geographic information systems), i analizirati kvantitativno. Npr. meriti promenjljive kao što je površina, najsevernije i najjužnije latitude, istočne i zapadne longitude areala i koristiti ih u komparativnim biogeografskim istraživanjima.

Literatura

Osnovna literatura

• Brown, JH and MV Lomolino, 1998: Biogeography, Second edition, Sinauer Associates, Incorporated, Sunderland, Massachusetts.

Dopunska literatura

• Richard John Huggett, 2004: Fundamentals of Biogeography, Second edition, 2 Park Square, Milton Park, Abingdon, Oxfordshire OX14 4RN

• Milorad M. Janković, 1985: Fitogeografija, Prirodno matematički fakultet Univerziteta u Beogradu

Slike preuzete iz

• Richard John Huggett, 2004: Fundamentals of Biogeography, Second edition, 2 Park Square, Milton Park, Abingdon, Oxfordshire OX14 4RN

Autor teksta: Jelena Ačanski