Mišićni sistem čoveka

Ukratko

Mišići omogućavaju aktivno kretanje tela, pokretanje njegovih delova ili različitih materija kroz telo. Bez mišića ne bismo mogli da hodamo, govorimo, otvorimo usta, trepćemo, smejemo se, sedimo, dišemo...

Mišićne ćelije, mišićno tkivo i mišići

Građa miofibrila

Mišićne ćelije grade mišićno tkivo, a ono gradi organe – mišiće. Postoje tri vrste mišića: skeletni, srčani i glatki  mišići. Svaka od navedenih vrsta mišića izgrađena je od ćelija koje ima daju posebna svojstva.  

Zajedničko za sve vrste mišićnih ćelija je da sadrže sićušna vlakna, miofibrile. Miofibrili su izgrađeni od proteina aktina i miozina koji imaju ulogu u mišićnim grčenjima – kontrakcijama.

Većina skeletnih mišića (nazivaju se još i poprečnoprugasti)  je vezano za kosti i omogućava kretanje. Srčani mišić gradi zid srca i potiskuje krv u  krvne sudove. Glatki mišići se nalaze u koži, zidovima unutrašnjih organa i krvnih sudova u kojima omogućavaju kretanje različitih materija. Svi mišići su snopovi mišićnih ćelija obavijeni zajedničkim omotačem.

Poprečnoprugaste (skeletne) mišićne ćelije rade pod uticajem naše volje.  Imaju oblik dugačkih vlakana pa se često nazivaju mišićna vlakna. U njihovoj  citoplazmi  se smenjuju tamne i svetle pruge (po tome su dobile naziv poprečnoprugaste)  i sadrže veći broj jedara. Ova vlakna se brzo i snažno grče, ali se lako zamaraju. Ova muskulatura oblaže skelet i daje oblik telu. Skraćivanje mišića daje snagu koja povlači kosti i proizvodi sve pokrete tela.

Glatke mišićne ćelije su dobile naziv po tome što nisu poprečnoprugaste. To nije jedina razlika između njih i skeletnih mišićnih ćelija. NJihov rad nije pod kontrolom naše volje a kontrakcije ovih mišića su spore i dugotrajne. Ćelije su vretenastog oblika,  u citoplazmi imaju jedno jedro i međusobno su direktno povezane.

Srčane mišićne ćelije imaju osobine kako skeletnih tako i glatkih mišićnih ćelija. Prema građi pripadaju poprečnoprugastim, ali imaju posebnu građu. One se međusobno spajaju preko produžetaka citoplazme u jedinstvenu mrežu ćelija sa većim brojem jedara. Rad ovih ćelija ne zavisi od naše volje već je automatski po čemu su slične glatkim mišićnim ćelijama. Srce samo, spontano stvara nadražaje koji ga pokreću na rad. Ova se muskulatura nikada ne umara, pumpa krv kroz celo telo doživotno. Prema potrebama tela, ove se kontrakcije usporavaju ili ubrzavaju.

Za više podataka pogledati Mišićno tkivo

Građa skeletnog mišića

Oblici skeletnih mišića: 1 - vretenasti; 2 - pločasti; 3 - lepezasti; 4 - prstenasti; 5 - trakasti

Oblici i građa skeletnih mišića

Građa

Poprečnoprugasta mišićna vlakna grupisana su u snopiće (fascikule) obavijene tankom vezivnom opnom. Više snopića grupisano je u veće snopove koji su povezani zajedničkim jakim omotačem i grade mišić. Na krajevima mišića omotač se završava tetivama (žilama) kojima se mišić vezuje za kost. Pljosnati mišići imaju aponeuroze, pljosnate tetive kojima se vezuju za kosti (u šaci, stopalu i dr.).

Mišićno vlakno je zaštićeno vezivnom ovojnicom (endomizijum). Mišićni snopići obavijeni su perimizijumom, dok su sami mšići zaštićeni ovojnicom nazvanom fascija (epimizijum).  

Oblik

Oblik mišića u telu čoveka je različit i zavisi od uloge koju oni obavljaju. Najbrojniji su izduženi mišići vretenastog oblika koji se nalaze u rukama i nogama. To su veoma snažni mišići, jer obavljaju pokrete hodanja i mogu da podnesu ogroman teret.

U vratu se nalaze pljosnati i trakasti mišići koji pokreću glavu u različitim pravcima. Na trbuhu se nalaze pločasti mišići, a istog oblika su dijafragma i međurebarni mišići koji omogućavaju disanje. Lepezasti mišići nalaze se na slepoočnicama i grudnom košu. Mišići koji zatvaraju neke unutrašnje organe (želudac, mokraćna bešika) i nalaze se oko otvora (usnog, analnog) imaju prstenast (kružni) oblik.

Fiziološke osobine mišića

Osnovne fiziološke osobine mišića su elastičnost, nadražljivost i kontraktilnost. Elastičnost je osobina mišića da pod uticajem neke sile istegne i da se, kada sila prestane na njega da deluje, vrati u prvobitno stanje. Nadražljivost je sposobnost mišića da na različite draži odgovori na isti način – grčenjem (kontrakcijom). Kada mišićna ćelija primi nadražaj iz nervnog sistema tada se stimulišu miozinski filamenti koji povlače aktinske filamente i to izaziva skraćivanje mišićnih vlakana (kontrakciju). Kontrakcija dovodi do skraćivanja mišića i povećanja njegove debljine. Skeletni mišići se nikada potpuno ne opuste, čak ni kada miruju. Oni su uvek u stanju izvesne zgrčenosti, napetosti (tonusa) čime se održava njihova spremnost za rad. Mišići koji se ne koriste gube tonus i postaju mlitavi i slabi.

Mišići su snabdeveni krvnim sudovima i nervima. Krvni sudovi ishranjuju mišiće, snabdevaju ih  šećerima i kiseonikom. Šećeri se u prisustvu kiseonika razgrađuju čime se oslobađa energija neophodna za mišićne kontrakcije. U nedostatku energije u mišiću se nagomilava  mlečna kiselina i dovodi do njegovog zamora. Preko nerava na mišiće stižu poruke, nadražaji iz nervnog sistema.

Kretanje

Kretanje je promena položaja tela ili njegovih delova. Predstavlja životnu potrebu čoveka i većine živih bića.

Grčenjem i opružanjem poprečnoprugasti mišići pokreću kosti u zglobovima i zajedno sa njima čine sistem za kretanje (lokomotorni sistem).  Mišići se vezuju za kosti direktno ili preko tetiva. Neki mišići se na više mesta pričvršćuju za kosti. Tako je dvoglavi mišić,  koji se nalazi na prednjoj strani nadlaktice, pričvršćen u ramenu na dva mesta (zato se i naziva dvoglavi ili biceps). Troglavi mišić (triceps) na zadnjoj strani nadlaktice je pričvršćen na tri mesta u ramenu.

Za većinu pokreta našeg tela nije dovoljan rad samo jednog mišića jer mišići ne mogu da guraju kosti već samo da ih vuku. Zbog toga u pokretanju kosti  učestvuju parovi ili grupe mišića koje međusobno imaju suprotno dejstvo, nazivaju se antagonisti. Pomeranje podlaktice na gore i na dole, savijanjem ruke u lakatnom zglobu postiže se antagonističkim delovanjem dva mišića nadlaktice: bicepsa i tricepsa. Kontrakcijom bicepsa savija se ruka u laktu, dok triceps opruža ruku. Dok se jedan od mišića grči, drugi koji radi sa njime u paru je opružen.

U telu čoveka razlikuju se dve vrste skeletnih mišića: crveni (''spori'') i beli (''brzi'') mišići. Crveni mišići se sporo kontrahuju te se njihove zalihe energije čuvaju. Bogato su snabdeveni krvnim sudovima pa se neprekidno snabdevaju šećerima i kiseonikom i otporni su na zamor. Njima pripadaju mišići vrata i kičme koji drže telo tokom čitavog dana. Beli mišići se mnogo brže i snažnije kontrahuju od crvenih, ali se zato brzo zamaraju te je potrebno nekoliko časova da bi se potpuno oporavili. Ovih mišića ima u rukama i nogama.

Oboljenja i oštećenja mišića

Najčešća oštećenja su istegnuća, nagnječenja i pucanja mišića. Do istegnuća mišića dolazi kada se naglo ili snažno istegnu mišići i tetive. Ako se mišić istegne preko granica svoje elastičnosti može doći pucanja (kidanja) mišića. Povreda prouzrokovana jakim udarcem u mišić ili pri padu dovešće do nagnječenja mišića. Zajedničko za sve ove povrede jeste pojava otoka i bola. Posle pružanja prve pomoći obavezna je da poseta lekaru.

Među najtežim bolestima mišića izdvaja se mišićna distrofija. Postoje različiti oblici ove bolesti i većina je nasledna, pa se ne mogu izlečiti. Javlja se u ranom detinjstvu kao propadanje mišićnog tkiva koje se iz godine u godinu pogoršava pa bolesnici postaju potpuno zavisni od okoline i vezani su za kolica.

Kada se noga ili ruka posle preloma kosti stavi u gips dolazi do atrofije mišića. Mišići tada omlitave i oslabe, jer nisu korišćeni duže vreme. Odgovarajuće vežbe vraćaju snagu i oporavljaju oslabljeni mišić.

Različiti virusi, bakterije ili gljive mogu izazvati zapaljenje mišića.  Najozbiljnije je zapaljenje srčanog mišića pri kome se obolela osoba jako brzo zamara, srce nepravilno radi, disanje je otežano i dr. Bolest se leči mirovanjem i odgovarajućim lekovima.

Fizička aktivnost

Najbolja nega za mišiće jeste svakodnevna fizička aktivnost. Pod fizičkom aktivnošću podrazumeva se ne samo bavljenje određenim sportom već i trčanje, pešačenje, plivanje, vožnja bicikla ili rolera. Svakako da aktivno bavljenje sportom najbolje oblikuje mišiće, pa telo izgleda snažno, a time i zdravo.

Veličina mišića u znatnoj meri zavisi od toga koliko se taj mišić upotrebljava. Mišići koji se ne upotrebljavaju gube tonus i omlitave, dok oni sa dobrim tonusom mogu jako da se kontrahuju. Svakodnevno kretanje i vežbanje dovodi do pravilnog razvoja mišića i sticanja kondicije. Kondicija predstavlja sposobnost mišića da izdrži pojačane fizičke napore.

Stalna fizička aktivnost doprinosi boljoj cirkulaciji krvi, jačanju kostiju i zglobova, jačanju srčanog mišića kao i poboljšanju rada glatkih mišića. Umna i radna sposobnost se povećavaju.

Zanimljivosti

• Poprečno prugasta mišićna ćelija može da dostigne dužinu do nekoliko centimetara, što znači da je vidljiva golim okom.
• Glatki mišići rade i kada spavamo ili smo u nesvesti.
• Mišić koji se nalazi na zadnjoj strani potkolena spada među najjače mišiće u telu čoveka: kada baletan stoji na prstima jedne noge i uz to u rukama drži svoju partnerku, taj mišić trpi teret od skoro 1000 kg! Ahilovom tetivom je vezan za petnu kost.
• Osobe koje svakodnevno i redovno vežbaju bolje se osećaju. Slika o sopstvenom telu se poboljšava i povećava se nivo samopouzdanja. U mozgu se stvaraju hormoni koji izazivaju osećaj sreće i zadovoljstva.

Pretražite internet

• https://www.youtube.com/watch?v=ousflrOzQHc

• https://www.khanacademy.org/science/high-school-biology/hs-human-body-systems/hs-the-musculoskeletal-system/v/three-types-of-muscle
• https://www.khanacademy.org/science/high-school-biology/hs-human-body-systems/hs-the-musculoskeletal-system/v/three-types-of-muscle

• https://study.com/academy/lesson/what-is-the-muscular-system-function-how-muscles-work-in-groups.html

• https://www.youtube.com/watch?v=SNkOWadZnsc
• https://www.youtube.com/watch?v=WmhgCHZgKFI
• https://www.youtube.com/watch?v=NgroTgXWZOU

Literatura

• Đorović Ana, Kalezić, M: Morfologija hordata. Biološki fakultet, Beograd
• Kalezić,M: Osnovi morfologije kičmenjaka, ZUNS, Beograd, 2001
• Marcon, E, Mongini, M: Sve životinje sveta, IRO Vuk Karadžić, Beograd, 1986.
• Petrov Brigita, Radović, I, Miličić Dragana, Petrov I: Opšta i sistematska zoologija (praktikum sa radnom *sveskom), Biološki fakultet, Beograd, 2000
• Petrov Brigita: Skripta za studente molekularne biologije
• Radović, I, Petrov, Brigita: Raznovrsnost života 1 - struktura i funkcija, Biološki fakultet Beograd i Stylos Novi Sad, Beograd, 2001.
• Ratajac, Ružica: Zoologija za studente Poljoprivrednog fakulteta, PMF u Novom Sadu i MP Stylos Novi Sad, 1995.
  • Ćurčić, B: Razviće životinja, Naučna knjiga, Beograd, 1990.
  • Hale. W, G, Morgham, J, P: Školska enciklopedija biologije, Knjiga-komerc, Beograd
  • Mariček, Magdalena, Ćurčić, B, Radović, I: Specijalna zoologija. naučna knjiga, Beograd, 1986
  • Milin J. i saradnici: Embriologija, Univerzitet u Novom Sadu, 1997.
  • Pantić, V:Biologija ćelije, Univerzitet u Beogradu, Beograd, 1997.
  • Pantić, V: Embriologija, Naučna knjiga, beograd, 1989.
  • Popović S: Embriologija čoveka, Dečije novine, Beograd, 1990.
  • Trpinac, D: Histologija, Kuća štampe, Beograd, 2001.
  • Šerban, M, Nada: Pokretne i nepokretne ćelije - uvod u histologiju, Savremena administracija, Beograd, 1995

Snežana Trifunović, dipl. biolog