Migracije

Migracije predstavljaju osnovni mehanizam kojim se ostvaruje razmena gena između populacija iste vrste. Njihovim delovanjem može se poremetiti genetička ravnoteža populacije.

Oblici migracija

Oblici migracija su:

• emigracije - kretanje jedinki iz date populacije u neku drugu i
• imigracije - dolazak jedinki iz drugih populacija u matičnu populaciju.

Ova kretanja obično uzrokuju promene učestalosti gena u populacijama između kojih se vrši proces razmene genetičkog materijala. Ovaj fenomen označen je kao protok gena. Ako dve populacije imaju istu učestalost određenog alela, tada migracije neće promeniti njegovu učestalost. Ako se učestalost alela određenog gena razlikuje, onda će se slučajnom migracijom jedinki njegova učestalost promeniti. Na pr. učestalost alela za krvnu grupu B je vrlo velika u Aziji (25%) i postupno se smanjuje na ispod 10% idući preko Zapadne Evrope do Skandinavije. Ovo opadanje alela B objašnjno je invazijom Mongola koji su se kretali prema zapadu. Mešanjem Mongola sa postojećim populacijama u kojima alel za B krvnu grupu verovatno nije postojao, dovela je do širenja ovog gena od Azije do Skandinavije.

U osnovi, ovakve promene se mogu smatrati veoma pozitivnim, jer vode postepenom povećenju nasledne raznovrsnosti humanih populacija.

Modeli za izučavanje protoka gena

Veoma je teško u prirodnim populacijama meriti dejstvo protoka gena pa zato postoji veći broj modela koji predstavljaju idealizovane stvarne populacije različitih bioloških vrsta.

1. kontinentalno-ostrvski model u kome jedinke migriraju jednosmerno: iz velike piopulacije (kontinent) u malu, izolovanu populaciju (ostrvo);

2. ostrvski model u kome je neka biološka vrsta podeljena na veliki broj lokalnih populacija koje su u prostoru tako organizovane da liče na na ostrva u nekom arhipelagu; između tih lokalnih populacija dolazi do protoka gena

3. korak-po-korak model (engl. stepping-stone) u kome se migracije jedinki dešavaju samo između susednih populacija;

4. izolacija putem distance model, gde do protoka gena dolazi između susednih piopulacija koje su neprekidno raspoređene u relativno velikim prostorima.

Poslednja dva modela daju rezultate koji se jako teško mogu primeniti kako na prirodne tako i na eksperimentalne populacije. Procenu o tome kolika je stvarna uloga protoka gena u prirodnim populacijama je jako teško dati.

Populacioni sistemi

Strukturu populacije bilo koje biološke vrste karakteriše ukupnost:

• genetičkih odnosa
• ekoloških odnosa
• prostorne i vremenske organizacije lokalnih populacija

U prirodi dolazi do određenog stepena ukrštanja jedinki koje pripadaju različitim populacijama. Veći broj lokalnih populacija između kojih postoji migracija jedinki (protok gena) obrazuju populacioni sistem, tako da kod biseksualnih organizama svaka vrsta, sa jako malo izuzetaka, predstavlja složen populacioni sistem.

Primeri migracija

Možda najpoznatiji primer migracija, odnosno, protoka gena jesu duga putovanja ptica u jesen ka jugu i njihov povratak u mesto rođenja u proleće. Ptice selice, koje se uglavnom hrane insektima, putuju prema područjima sa umerenom klimom pre svega zbog hrane, odnosno, povećanom broja insekata u tim područjima.

Pored ptica prisutne su i kod:

• sisara: zebre, gnu antilope, bizoni, kitovi, tuljani i dr.
• gmizavaca: jedna vrsta morske kornjače, koja živi na brazilskoj obali, polaže jaja na malom ostrvu u Atlanskom okeanu udaljenom 1600 km;
• kod biljaka se protok gena ostvaruje prenošenjem polena ili semena

U nacionalnom parku Seregenti, koji se prostire duž severne granice Tanzanije, dolazi do migracija zebri u potrazi za travom. Tako kišnu sezonu (od marta do maja) provode na pašnjacima sa kratkom travom koji se nalaze u jugoistočnom delu Seregentija, dok se početkom suše preseljavaju u zapadni deo nacionalnog parka u kome su pašnjaci sa nešto dužom travom. Na kraju sušnog perioda migriraju u severni deo u kome ima najviše padavina i trava je najduža.

Literatura

• Dumanović, J, marinković, D, Denić, M: Genetički rečnik, Beograd, 1985.
• Kosanović, M, Diklić, V: Odabrana poglavlja iz humane genetike, Beograd, 1986.
• Marinković, D, Tucić, N, Kekić, V: Genetika, Naučna knjiga, Beograd
• Ridli, M: Genom - autobiografija vrste u 23 poglavlja, Plato, Beograd, 2001.
• Radoman, P: Teorija organske evolucije, ZUNS, Beograd, 1971.
• Tucić, N, Matić, Gordana: O genima i ljudima, Centar za primenjenu psihologiju, Beograd, 2002.
• Tucić, N:Evoluciona biologija, NNK - Internacional, Beograd, 2003
• Tucić, N. (1999): Evolucija, čovek i društvo, Dosije am, Beograd