Nervno tkivo
Nervno tkivo je vrsta životinjskih tkiva koja obezbeđuje reakcije organizma na promene u spoljašnjoj sredini u kojoj organizam živi i promene u brojnim sredinama unutar organizma. Funkcija ovog tkiva je komunikacija organizma sa spoljašnjom sredinom, i komunikacija između delova organizma, tako da ovo tkivo ustvari ima ulogu da prima informacije i da ih sprovodi do različitih delova tela. Dobijene informacije, nervni sistem dovodi u vezu, kombinuje i obezbeđuje odgovarajući odgovor na njih.
Sadržaj
Neuroni i glijske ćelije
Nervno tkivo se sastoji iz dve grupe ćelija:
- osnovnih ćelija, nervnih ćelija (neurona), vrpčastih ćelija koje prenose informaciju, i
- pratećih ćelija glije (gr. glia = lepak), izgrađena od nekoliko vrsta razgranatih ćelija koje potpomažu neuronima u obavljanju funkcije i ishranjuju ih.
Nervna ćelija
Neuron je visokospecijalizovana ćelija koja ima :
- karakterističan oblik
- sposobnost primanja, prenošenja i stvaranja nervnog impulsa
- sposobnost obrazovanja sinapsi preko kojih se vrši prenos nervnog impulsa sa jedne nervne ćelije na drugu ili na ćeliju efektornog organa
- sposobnost stvaranja neurotransmitera.
Nervne ćelije imaju telo (perikarion) sa koga polaze dve vrste citoplazmatskih nastavaka pomoću kojih su obaveštene kako o promeni u spoljašnjoj sredini tako i tome kako na tu promenu treba da odreaguju :
- dendrite koji dopiru do različitih organa; primaju i prenose nadražaje kojima se viši centri u nervnom sistemu obaveštavaju o dešavanjima u spoljašnjoj i unutrašnjoj sredini;
- aksoni koji dopiru do mišića (glatkih ili poprečno-prugastih).
Sinapse
Sinapse predstavljaju dodirna mesta aksona jednog neurona sa aksonom, dendritom ili telom drugog neurona. Svaka sinapsa se sastoji od:
- presinaptičke membrane
- sinaptične pukotine
- postsinaptičke membrane.
Sinapse mogu biti:
- hemijske kod kojih se prenošenje nadražaja vrši pomoću posrednika, hemijskog medijatora, neurotransmitera
- električne (neksusi) koje odgovaraju pukotinastim međućelijskim spojevima.
Hemijska sinapsa obrazovana između motornog neurona i poprečno-prigaste mišićne ćelije naziva se motorna ploča ili nervno-mišićna sinapsa.
Glijalne ćelije
Prateće ćelije, ćelije neuroglije nazivaju se još i potporne ćelije jer se porede sa ćelijama vezivnog tkiva. Međusobno se razlikuju zavisno od toga kome delu nervnog sistema pripadaju, centralnom ili perifernom, kao i po embrionalnom poreklu.
Potporne ćelije CNS-a nazivaju se zajednički neuroglija i pripadaju im:
- makroglijske ćelije, pripadaju im:
- astrociti
- oligodendrociti
- mikroglijske ćelije
- ćelije horoidnih pleksusa,
- ependimske ćelije, oblažu nervnu cev sa unutrašnje strane
Glijske ćelije PNS su:
- Švanove ćelije, nazvane po nemačkom histologu Teodoru Švanu (Theodor Schwann,1810-1882.); kod najvećeg broja perifernih nerava oko aksona obrazuju mijelinski omotač;
- amficiti.
Podela nervnog tkiva
Nervno tkivo čini morfološku osnovu nervnog sistema. Prema histo-anatomskom i fiziološkom gledištu moguće je razlikovati:
- centralni nervni sistem (CNS), koji embrionalno poreklo u najvećoj meri vodi od neuroektoderma i njegove nervne ćelije su organizovane tako da podsećaju na tkivo; izgrađen je od sive i bele mase; pripadaju mu dva osnovna dela:
- mozak i
- kičmena moždina;
- periferni nervni sistem (PNS), koji vodi poreklo od materijala nervne kreste ili ektodermalnih plakoda i čiji su neuroni organizovani tako da ne liče ni na jedno od postojećih životinjskih tkiva (epitelnog, mišićnog ili vezivnog); nervne ćelije ovog dela nervnog sistema organizovane su u:
- nerve i
- ganglije.
Histološke strukture CNS-a
U CNS-u dolazi do udruživanja nervnih ćelija i ćelije neuroglije sa elementima vezivnog tkiva u sivu i belu masu, a površina ovog dela nervnog sistema pokrivena je moždanim ovojnicama.
Moždane ovojnice (moždanice) su vezivni omotači izgrađeni od rastresitog i gustog vezivnog tkiva koji pokrivaju površinu CNS-a i imaju zaštitnu i metaboličku ulogu. Kod sisara postoje tri moždanice:
- tvrda moždanica (dura mater);
- paučinasta moždanica(arachnoidea)
- meka moždanica (pia mater)
Siva i bela masa CNS-a
Sivu masu CNS-a grade tela nervnih ćelija, dendriti i određene glijske ćelije, dok se bela masa odlikuje aksonima kojima su pridodate određene glijske ćelije. Razlike postoje i u položaju koji zauzimaju u CNS-u. U svim anatomskim delovima mozga siva masa zauzima površinski položaj i naziva se kora (cortex), dok se bela nalazi ispod nje. U produženoj i kičmenoj moždini to nije slučaj već je siva masa u obliku latiničnog slova H, a bela se nalazi oko nje.
Neuroni koji grade koru mozga su međusobno veoma različiti kako po funkcijama tako i po morfološkim osobinama (obliku, veličini) i raspoređene su u slojevima. Iako raspoređene u slojevima sve ove ćelije su međusobno povezane preko nastavaka, dendrita i aksona.
Krvno-moždana barijera
Za efikasno funkcionisanje CNS-a neophodna je stabilna unutrašnja sredina koju obezbeđuje krvno-moždana (hemato-encefalitična) barijera. Ona se ostvaruje na tri nivoa:
- funkcionalnom, osobinom endotelskih ćelija kapilara mozga da spreče kretanje molekula između arterijske krvi i neurona;
- morfološkom, endotelske ćelije su u direktnom kontaktu sa glijalnim ćelijama;
- biohemijskom, u krvnim sudovima mozga je prisutna velika količina enzima koji razlažu neurotransmitere i tako sprečavaju da oni iz krvi pređu u moždano tkivo.
Ova barijera ne postoji kod novorođenčadi već se obrazuje u toku prve godine života što se vremenski piklapa sa pojavom glijalnih ćelija.
Histološke strukture PNS-a
Nervne ćelije PNS-a organizovane su u dve vrste struktura nerve i ganglije i uspostavljaju veze između nervnog sistema i ostalih delova organizma.
Nervi
Nervi su snopovi nervnih vlakana (aksona) obavijeni vezivnim omotačima. Histološki posmatrano nervi se sastoje od:
- mijeliniziranih ili nemijeliniziranih aksona
- Švanovih ćelija
- amficita
- strukturnih komponenti vezivnog tkiva: fibroblasta i kolagenih vlakana
- pridruženih kapilara.
Mijelizirana vlakna (bela vlakna) sastoje se od jednog aksona okruženog mijelinskim omotačem, dok su nemijelizovana (siva) vlakna izgrađena od nekoliko aksona umetnutih u citoplazmu Švanove ćelije. Mijelinski omotač u CNS stvaraju oligodendrociti, a u PNS-u Švanove ćelije.
Komponente vezivnog tkiva obrazuju trostruke omotače:
- epineurium
- perineurium
- endoneurium.
Ganglije
Ganglije su izgrađene od tela neurona, početnih delova aksona i svih ostalih pratećih ćelija i ćelija drugih tkiva koje su već navedena kao važeće za nerve. Obavijene su trostrukim omotačima kao i nervi.
Posmatrano anatomsko-funkcionalno ganglije mogu biti:
- spinalne
- vegetativne (ganglije autonomnog sistema).
Histogeneza nervnog tkiva
Celokupno nervno tkivo čoveka potiče od dela ektoderma koji se naziva neuroektoderm koji prvobitno u obliku ploče procesom neurulacije postaje nervna cev od koje potiče veći deo nervnog tkiva:
- od glavenih dve trećine postaće mozak;
- od kaudalne trećine nastaje kičmena moždina;
- od nervnog kanala (šupljine nervne cevi) nastaće moždane komore i centralni kanal kičmene moždine;
- od neuroepitelnih ćelija koje zadržavaju sposobnost deobe i daju dve osnovne vrste ćelija:
- neuroblaste od koji se nastati nervne ćelije;
- glioblasti od kojih će postati glijske ćelije.
Literatura
- Guyton,A. C, Hall, J. E:Medicinska fiziologija, Savremena administracija, Beograd, 1999.
- Davidović, Vukosava: Uporedna fiziologija, ZUNS, Beograd, 2003.
- Ćurčić, B: Razviće životinja, Naučna knjiga, Beograd, 1990.
- Mariček,Magdalena; Ćurčić,B; Radović,I: Specijalna zoologija, Naučna knjiga, Beograd, 1996.
- Milin J. i saradnici: Embriologija, Univerzitet u Novom Sadu, 1997.
- Pantić, V:Biologija ćelije, Univerzitet u Beogradu, Beograd, 1997.
- Pantić, V: Embriologija, Naučna knjiga, beograd, 1989.
- Petrović, V. M, Radojčić, R,M: Uporedna fiziologija (drugi deo), ZUNS, Beograd, 1994.
- Popović S: Embriologija čoveka, Dečije novine, Beograd, 1990.
- Trpinac, D: Histologija, Kuća štampe, Beograd, 2001.
- Šerban, M, Nada: Pokretne i nepokretne ćelije - uvod u histologiju, Savremena administracija, Beograd, 1995.
