Parazit

Parazit (grč. para = pored i sitos = hrana) je organizam koji se hrani na račun drugog organizma (nazvanog domaćin) u toku dužeg vremenskog perioda. Kao posledica specifičnog načina života kod parazita se javlja niz adaptacija koje se ogledaju u tome da neki organi zakržljaju ili nestanu, dok se na njihov račun razvijaju drugi. Posledice prisustva parazita po domaćina mogu varirati od malih promena u ponašanju, preko očitih patoloških promena u tkivima, do smrti u nekim slučajevima.

Generalni ekološki odnosi parazita i domaćina se nazivaju parazitizam.

Podela parazita

Prema broju domaćina u kojima parazitiraju, parazite možemo deliti na:

• monoksene (monoxenes) koji parazitiraju samo u jednoj vrsti domaćina (kakva je npr. Ascaris lumbricoides);
• heteroksene (heteroxenes) koji žive na račan dva ili više domaćina pri čemu se razlikuju dva tipa domaćina :
  • stalni (definitivni) u kome parazitiraju odrasle jedinke
  • prelazni u kome žive larve;
• autoheteroksene koji ceo životni ciklus (jaje, larva, adult) provode u jednom domaćinu, kao što to čini npr. trihinela.

Odnos parazita prema domaćinu može biti:

• uslovan (fakultativan) parazitizam kada mogu da žive slobodno ili parazitski i organizmu domaćina ne nanose nikakvu štetu:
• pravi (obligatni) parazitizam kada žive na račun domaćina.

U pogledu mesta u domaćinu u kome parazitiraju dele se na:

• ektoparazite koji žive na površini tela ili u pristupačnim prirodnim dupljama (npr. šugarac);
• endoparazite koji žive duboko u šupljinama organizma domaćina, u njegovom tkivu ili krvi.

Prema vremenu provedenom u domaćinu dele se na:

• permenentne koji veći deo ili čitav životni vek provode parazitirajući
• intermitentni (temporarni) koji u domaćinu provode samo određeno vreme potrebno da bi zadovoljili svoje potrebe.

Adaptacije na parazitski način života

Parazitizam je evolucioni proces tokom koga su razvile određene osobine kao rezultat prilagođavanja na specifične uslove života:

• redukcija ili odsustvo organa bitnih kod slobodnoživećih organizama, kao što su:
• odsustvo creva kod pantljičara
• odsustvo očiju kod nekih vaši, krpelja i metilja
• povećana funkcija organa važnih za parazitski način života, intenzivna ovogeneza i spermatogeneza
• obrazovanje organa za pričvršćivanje, kao što su pijavke, kukice, proboscisi
• promene u životnom ciklusu, kao što su veliki broj larvenih stupnjeva, tzv. poliembionija kod metilja.

Parazitske bolesti životinja

Kada se kod inficiranih životinja klinički ispoljava parazitizam narušavanjem zdravstvenog stanjate životinje, onda govorimo o parazitskim bolestima.

Analogno zaraznim bolestima,prema broju životinja koje su obolele razlikuju se:

• enzootije, kada su u pitanju pojedinačni slučajevi infekcije na ogranićenom prostoru;
• epizootije, zahvataju veći broj životinja na području jedne države ili šire;
• panzootije, kada su infekcijom zahvaćene životinje jednog kontinenta ili čak infekcija prelazi i na susedni kontinent; jako retko javljaju.

Literatura

• Biblioteka Planeta Zemlja i život na njoj, Čovek i životinjski svet,ZUNS i Srpsko biološko društvo, Beograd, 1987.
• Dogelj, V,A: Zoologija beskičmenjaka, Naučna knjiga, beograd, 1971.
• Krunić, M: Zoologija invertebrata 1, Naučna knjiga, Beograd, 1977.
• Krunić, M: Zoologija invertebrata 2, Naučna knjiga, Beograd, 1979.
• Mariček, Magdalena, Ćurčić, B, Radović, I: Specijalna zoologija, Naučna knjiga, Beograd, 1986.
• Radović, I, Petrov, Brigita: Raznovrsnost života 1 - struktura i funkcija, Biološki fakultet Beograd i Stylos Novi Sad, Beograd, 2001.
• Ratajac, Ružica: Zoologija za studente Poljoprivrednog fakulteta, PMF u Novom Sadu i MP Stylos Novi Sad, 1995.
• Petrov, Brigita, Radović, I,Miličić, Dragana, Petrov, I: Opšta i sistematska zoologija (praktikum), Biološki fakultet, Beograd, 2000.

Snežana Trifunović, dipl. biolog