Posteljica

Posteljica

Posteljica ili placenta je organ izgrađen od tkiva majke (zid materice) i embrionalnog tkiva (horionske resice) koji funkcioniše samo u toku intrauterinog razvića placentalnih sisara.

Implantacija i placentalna barijera

Embrionalni omotači sisara (fetalne membrane) nastaju vrlo rano jer se životni procesi ploda vrše preko krvotoka majke.

Oplođenje jajne ćelije sisara odigrava se u jajovodu, gde počinje i brazdanje i vrši se do obrazovanja blastocista. Blastocist, zatim, ulazi u matericu i prčvrsti se za njen zid, što se naziva implantacija (implantatio = usađivanje). Horionske resice različitih grupa sisara prodiru do različitih slojeva materice. Kod evoluciono starijih samo naležu na epitel zida materice, dok kod čoveka prodiru u krvne sudove tako da su utopljene u krvi majke.

Između krvotoka majke i krvotoka resica (embriona) postoji opna tzv. placentalna barijera, koja sprečava mešanje krvi majke i embriona. Placentalna barijera se ponaša kao polupropustljiva opna. Mali molekuli prolaze kroz nju difuzijom – ka plodu prolaze H2O i O2, a u obrnutom pravcu CO2 i urea. Isto važi za soli i monosaharide. Prolaz složenih molekula, kakvi su vitamini, hormoni, antitela, vrši se pinocitozom.

Izvesni patogeni organizmi i virusi mogu da prođu kroz placentalnu barijeru i zaraze plod. Tako prodiru izazivači sifilisa, virusi – uzročnici raznih vrsta boginja (rubeola, varičela virusi), HIV virus. Lekovi, takođe mogu da prolaze kroz barijeru i dovedu do oštećenja ploda. Najpoznatiji takav lek je talidomid, koji je 50-tih godina prošlog veka, prepisivan trudnicama kao blago sredstvo za smirenje, a u toku 10 narednih godina doveo je do rađanja 10-12 000 dece sa teškim oštećenjima pa je povučen iz upotrebe. Faktori koji izazivaju oštećenja, nakaznost, ploda nazivaju se teratogeni faktori (terata=nakaza).

Za više podataka pogledati Talidomidska tragedija

Građa i uloge placente

Placenta je, dakle, organ izgrađen od materinskog tkiva (zid materice) i embrionalnog tkiva (horionske resice) koji funkcioniše samo u toku intrauterinog razvića. Krv iz posteljice odlazi u embrion preko pupčane vene, a vraća se u placentu preko pupčanih arterija.

Osnovne uloge ovog organa su:

• ishrana embriona i razmena gasova;
• odstranjivanje štetnih i nepotrebnih materija;
• zaštita;
• lučenje hormona: estrogenih i progesterona, važnih za održavanje trudnoće kod čoveka.

Tipovi placente

Prema rasporedu horionskih resica, razlikuju se sledeći tipovi placenti:

• difuzna – resice su razbacane po celoj površini horiona (kod svinja);
• kotiledonarna – resice su grupisane u vidu rozete (kotiledona) između kojih su delovi glatkog horiona (kod goveda);
• zonalna - resice su raspoređene u vidu pojasa (kod psa);
• bidiskoidalna – resice su ograničene na dva predela oblika diska, a ostali delovi horiona su glatki (kod majmuna);
• diskoidalna – resice obrazuju jedan disk (kod čoveka).

Prema delu embrionalnog tkiva koje učestvuje u izgradnji placente, razlikuju se dva tipa:

• horio-vitelinska – u izgradnji učestvuje onaj deo horiona koji je sa unutrašnje strane obložen žumancetnom kesom, sa vitelinskom mrežom krvnih sudova (kod nekih torbara);
• horio-alantoiska – veza se uspostavlja preko horiona obloženog alantoisom, čiji krvni sudovi učestvuju u transportu materija (kod svih placentalnih sisara).

Prema stepenu uspostavljene veze između horiona i materice razlikuju se tri tipa placente:

• epitelo-horijalna – gde je stepen uspostavljene veze najmanji; horionske resice samo naležu na epitel materice; u materici se obrazuju udubljenja u koje zalaze resice; prilikom porođaja se resice izvuku iz tih udubljenja (kao ruka iz rukavice) tako da nema oštećenja zida ni krvarenja (kod svih torbara i kopitara);
• endotelo-horijalna – resice prodiru duboko u matericu i dolaze u kontakt sa endotelom kapilara; stepen uspostavljene veze je veći nego u prethodnom tipu( kod zveri);
• hemo-horijalna – to je stepen uspostavljene veze najveći; resice prodiru još dublje ulazeći u kapilare pa su utopljene u krvi majke (kod primata i čoveka).

Kod epitelo-horijalne placente resice se na porođaju izvlače iz udubljenja ostavljajući površinu zida materice neozleđenom, pa se ta placenta naziva adecidualna.

Kod druga dva tipa placenti, pri porođaju se odbacuje ne samo embrionalni deo placente već i deo zida materice koji je učestvovao u izgradnji placente. Na zidu materice ostaje rana i javlja se krvarenje. Ta placenta se naziva decidualna.

Literatura

• izvor slike
• Ćurčić, B: Razviće životinja, Naučna knjiga, Beograd, 1990.
• Popović, S: Embriologija čoveka, Dečije novine, Beograd, 1990
• Pantić, V: Embriologija, Naučna knjiga, beograd, 1989
• Hale. W, G, Morgham, J, P: Školska enciklopedija biologije, Knjiga-komerc, Beograd
• Mariček, Magdalena, Ćurčić, B, Radović, I: Specijalna zoologija. naučna knjiga, Beograd, 1986
• Švob, T. i suradnici:Osnove opće i humane genetike, Školska knjiga, Zagreb, 1990

Snežana Trifunović, dipl. biolog