Provodno tkivo
Provodno tkivo je vrsta trajnog biljnog tkiva specijalizovano za provođenje materija kroz biljku povezujući na taj način najudaljenije delove biljke. Sa ciljem da se transport materija ubrza elementi provodnog tkiva deluju kao cevi koje su nastale spajanjem izduženih ćelija koje su delimično ili potpuno izgubile poprečne zidove, a grupisane su u provodne snopiće u svim biljnim organima.
Sadržaj
Tipovi
Razlikuju se dve vrste ovog tkiva:
- ksilem,
- floem,
Ranije se smatralo da se kroz ksilem prenose voda i neorganska jedinjenja, a kroz floem organska jedinjenja rastvorena u vodi, ali se danas zna da ovakva isključiva razlika ne važi.
Ksilem
Ranije se smatralo da se provodnim elementima ksilemom isključivo transportuje voda sa mineralnim materijama od korena do svih delova biljke pomoću , a sadašnja saznanja govore da se u ksilemskom soku:
- mogu naći mnoga organska jedinjenja koja proizvodi koren (npr. alkaloidi) ili ih usvaja iz zemljišta
- nalaze aminokiseline i amidi koji su nastali prilikom redukcije nitrati i ugrađivanja soli amonijuma u organska jedinjenja
- u proleće kod višegodišnjih biljaka, dok se ne razviju listovi, biljka se iz korena i različitih podzemnih organa za skladištenje (krtole, lukovice, rizomi i sl.) snabdeva organskim materijama preko ksilema
- klijanje mlade biljke odvija se korišćenjem organskih materija iz semena ili drugih podzemnih organa, kroz ksilem
- nalaze biljni hormoni, citokinini i giberelini, koje proizvodi meristem korena
- prenose spore i toksini patogenih gljiva i virusi.
Usled transpiracije u nadzemnim delovima biljke i apsorpcije vode u korenu, javlja se ralika u pritisku, koja se naziva sisajuća sila i koja omogućava kretanje vode naviše.
Ksilem je izgrađen od mrtvih ćelija sa odrvenelim zidovima, koje se nazivaju:
- traheje i
- traheidi
- parenhimskog tkiva ksilema
- mehanički tkivo, libriform vlakna
Traheje i traheidi
Obe vrste ćelija su mrtve, bez protoplasta i sa zadebljalim, lignifikovanim zidovima koji mogu izdržati pritisak. Traheje su dugačke cevi, do 10 cm dužine, nastale uzdužnim spajanjem ćelija. Uzdužni zidovi ćelija koje će obrazovati traheju odrvenjavaju, a njihovi poprečni zidovi delimično ili potpuno nestaju.
Prema obliku zadebljanja zidova , među trahejama se razlikuju:
- prstenaste, nalaze se u organima koji rastu
- spiralne, kao i prestenaste u organima koji rastu
- mrežaste, imaju delove zidova koji nisu tadebljali i kroz koje je moguć bočni transport; prema obliku nezadebljalih delova mogu biti jamičaste, stepeničaste i dr.
Traheide su izdužene ćelije najčešće sa šiljatim vrhovima. Transport materija vrši se kroz dvostruko opšančene jamice na radijalnim i poprečnim zidovima. Ove jamice se nalaze na mestu odvajanja primarnog od sekundarnog zida. Traheide su filogenetski stariji elementi, prisutni kod papratnjača i golosemenica gde, zbog odrvenelih zidova, pored provodne imaju i mehaničku ulogu.
Floem
Uloga floema utvrđena je mnogo pre nego što je pručena njegova građa i dato ime tom tkivu, od strane Malpigija (Malpighi) 1675. g.
Ranije se smatralo da floem provodi rastvorene organske materije (asimilati) od mesta gde se stvaraju fotosintezom, odnosno od lista pa do svih delova biljke (primaoci). Današnja saznanja su nešto drugačija: organske materije se kroz biljku mogu da kreću u svim pravcima kako od korena ka listovima i iz njih u vršne pupoljke, tako i iz listova ka korenu. Uzlazno kretanje materija vrši se kroz ksilem, a transport iz listova u bilo kom pravcu, ka vršnim pupoljcima (naviše) ili naniže vrši se samo kroz floem.
Grade ga žive ćelije:
- sitaste cevi i
- ćelije pratilice
- parenhimske ćelije floema
- sklerenhimsko mehanički tkivo, likina vlakna
- često se mogu naći i mlečne cevi
Vrste provodnih snopića
Floem i ksilem se povezuju i čine provodne snopiće. Provodni snopići mogu biti izgrađeni samo od jedne vrste tkiva (ili ksilema ili floema) i onda su to prosti provodni snopići. Kada sadrže i floem i ksilem onda su složeni provodni snopići. Provodni snopići čine nervaturu listova.
Provodni snopići nastaju od tvornog tkiva (meristema). Ako se sav meristem diferencira dajući elemente provodnih snopića onda je takav provodni snopić zatvoren. Za razliku od njega u otvorenom provodnom snopiću zaostaje meristem (prokambijum ili fascikularni kambijum) i takav snopić je u stanju deobama ćelija meristema da se menja, da raste.
Vrste složenih provodnih snopića
Prema broju i rasporedu floemskih i ksilemskih delova razlikuje se nekoliko tipova provodnih snopića:
- kolateralni snopić sastoji od po jednog ksilema i floema koji se nalaze na istom radijusu (zraku), floem ka periferiji, a ksilem ka centru stabla; u zavisnosti da li se između floema i ksilema nalazi kambijum ili ne, mogu biti otvoreni ili zatvoreni; posebna varijanta kolateralnog snopića je bikolateralni kod koga je dodata jedna traka floema sa unutrašnje strane ksilema; bikolateralni snopić je uvek otvoren
- koncentrični su oni snopići kod kojih su floem i ksilem raspoređeni jedan oko drugog pa se razlikuju dva tipa:
- ksilocentrični kada je ksilem u sredini i okružen je floemom
- floemocentrični, obrnuto u odnosu na prethodni;
- radijalni snopići imaju floem i ksilem raspoređene na različitim radijusima tako što se između zrakova na kojima je ksilem nalaze zraci sa floemom; floem i ksilem se dodiruju bočnim stranama.
Literatura:
- Vujaklija, M: Leksikon stranih reči i izraza, Prosveta, Beograd
- Grozdanović-Radovanović, Jelena: Citologija, ZUNS, Beograd, 2000
- Nešković Mirjana, Konjević R, Ćulafić Ljubinka (2002): Fiziologija biljaka, NNK, Beograd
- Šerban, M, Nada: Ćelija - strukture i oblici, ZUNS, Beograd, 2001
- Sarić, M. (1975): Fiziologija biljaka, Naučna knjiga, Beograd
- Blaženčić, Jelena (1990): Praktikum iz anatomije biljaka sa osnovama mikroskopske tehnike,Naučna knjiga, Beograd
- Janjatović, V. (1988), Botanika, Novi Sad
- Jančić, R: Sto naših najpoznatijih lekovitih biljaka, Naučna knjiga, Beograd, 1988.
- Jančić, R: Lekovite biljke sa ključem za određivanje, Naučna knjiga, Beograd, 1990.
- Kojić, M: Botanika, Naučna knjiga, Beograd, 1989.
- Kojić, M: Fiziološka ekologija kulturnih biljaka, Naučna knjiga, Beograd, 1987.
- Marinković, R, Tatić, B, Blaženčić, J: Morfologija biljaka, Beograd, 1979.
- Nikolić,R, Pavlović, S, Živanović, P. (1989): Praktikum iz anatomije biljaka, Meidicnska knjiga, Beograd-Zagreb
- Tatić, B, Petković, V. (1998): Morfologija biljaka, ZUNS, Beograd
