Ukrštanje u srodstvu
Ukrštanje u srodstvu ili konsagvinitet predstavlja ukrštanje jedinki koje imaju zajedničkog pretka u jedom od šest najbližih pokoljenja.
Najuža veza u srodstvu je inbriding (incest) i ona se može ostvariti između:
- roditelja i njihove dece;
- sestre i brata;
- babe i dede sa njihovom unučadi.
Brak između srodnika izuzetno je značajan za medicinu i humanu genetiku.
Stepen srodstva
Ukoliko su dve osobe u srodstvu, imaju veći ili manji broj istih gena nasleđenih od zajedničkog pretka. Što je srodstvo veće, veći je i jednaki deo genoma. Taj deo genoma može da obuhvati i alele koji u homozigotnom stanju imaju štetno dejstvo.
Konsagvinitetni brakovi su najčešći kod reproduktivno izolovanih ljudskih populacija, kao što su:
- izolovana ostrva
- planinski masivi npr. u Švedskoj
- plemenske zajednice u Andima Južne Amerike i dr.
Pored štetnih posledica, kakve su veća učestalost psihičkih bolesti i fizičkih nedostataka, u ovakvim brakovima je primećeno da dolazi i do pojave učestalije sterilnosti i osoba sa crvenom kosom.
Verovatnoća da neka osoba nosi dva ista alela tj. dva alela koji potiču od istog pretka, naziva se koeficijent inbridinga (F). Njegova vrednost zavisi od stepena srodstva roditelja i računa se po formuli :
F=( ½)n
gde je n stepen srodstva između osoba koje stupaju u brak, a ½ jer svaki potomak sadrži polovinu gena jednog roditelja.
Stepeni srodstva poređani od najvećeg ka manjim stepenima izgledaju ovako :
- I stepen je između roditelja i njihove dece;
- II stepen je između rođenih sestara i braće;
- III stepen je između tetaka (ujaka, stričeva) sa jedne i bratanaca (sestričina, bratanica) sa druge strane (kao i babe/dede i unuka/unuke)
- IV stepen je između prvih rođaka (braća i sestre od tetaka, ujaka, stričeva)
- V stepen je između žene i polubratanca (muškarca i polusestričine)
- u VI stepenu srodstva su deca prvih rođaka međusobno odnosno drugi rođaci.
Najčešći brakovi u srodstvu su između prvih rođaka, gde je proporcija zajedničkih gena 1/8. Verovatnoća da će dete prvih rođaka biti homozigot je :
F=(1/2)4 =1/16
U mnogim zemljama sveta zakon zabranjuje ovakav brak između osoba koje imaju zajedničke babu i dedu. U našoj zemlji zakon zabranjuje sklapanje brakova do VI stepena srodstva zbog mogućih negativnih posledica u potomstvu.
Najveća verovatnoća uspostavljanja homozigotnog stanja recesivnog gena je u slučaju incesta. Mada poznat u ljudskim populacijama incest je redak. Ipak, procenjeno je da se u Mičigenu (SAD) javlja oko 20 trudnoća godišnje kao rezultat incesta.
Generacije
U odnosu prema jednoj osobi (probandu) moguće je odrediti:
generacije potomaka ili descendentne generacije čiji je pregled dat u narednoj tabeli:
| Srodstvo | Oznaka potomačke generacije |
|---|---|
| roditelji | Р1 |
| deca | F1 |
| unuci | F2 |
| praunuci | F3 |
| prapraunuci | F4 |
| praprapraunuci | F5 |
| dalji potomci | Fn |
- generacije predaka ili ascendentne generacije:
| Srodstvo | Oznaka predačke generacije | Broj predaka |
|---|---|---|
| dalji preci | Pn | 2n |
| parprapradede | Р5 | 32 |
| prapradede | Р4 | 16 |
| pradede | Р3 | 8 |
| dede | Р2 | 4 |
| roditelji | Р1 | 2 |
| dete | F1 |
Literatura
- Dumanović, J, Marinković, D, Denić, M: Genetički rečnik, Beograd, 1985.
- Kosanović, M, Diklić, V: Odabrana poglavlja iz humane genetike, Beograd, 1986.
- Lazarević, M: Ogledi iz medicinske genetike, Beograd, 1986.
- Marinković, D, Tucić, N, Kekić, V: Genetika, Naučna knjiga, Beograd
- Matić, Gordana: Osnovi molekularne biologije, Zavet, Beograd, 1997.
- Prentis S: Biotehnologija, Školska knjiga, Zagreb, 1991.
- Ridli, M: Genom - autobiografija vrste u 23 poglavlja, Plato, Beograd, 2001.
- Tucić, N, Matić, Gordana: O genima i ljudima, Centar za primenjenu psihologiju, Beograd, 2002.
- Švob, T. i sradnici: Osnovi opće i humane genetike, Školska knjiga, Zagreb, 1990.
