Velebitska degenija
Velebitska degenija je predstavnik familije krstašica (Brassicaceae) koja je poznata pod latinskim nazivom Degenia velebitica. Cveta u aprilu i maju. Ima 16 hromozoma u diploidnim ćelijama. U diploidnim ćelijama ima po 16 hromozoma. Prema hrvatskom Zakonu o zaštiti prirode zaštićena je na svim prirodnim nalazištima od 1964. godine.
Taksonomija
- carstvo: Plantae
- razdeo: Magnoliophyta
- red:
- familija: Brassicaceae
- rod: Degenia
Istorijat klasifikacije
Arpad vod Degen (1866-1934) je poznati mađarski botaničar. Bio je profesor na univerzitetu u Budimpešti. Pored brojnih naučnih radova koji se odnose na floru zapadnog Balkana, autor je i velikog četvorotomnog dela Flora velebitica. Ovo delo je nastalo kao rezultat istraživanja od 1894-1913. godine. U periodu od 1883 do 1934. godine objavio je preko hiljadu publikacija. Istražujući floru Velebita pronašao je novu vrstu koju je opisao pod nazivom Lesquerella velebitica Degen, misleći da pripada ovom severnoameričkom rodu. Kasnije je austrijski botaničar August von Hayek utvrdio da se radi o potpuno novom rodu koji je u čast pronalazača nazvao Degenia. Danas je velebitska degenija jedini predstavnik ovog roda, te u sistematskom pogledu predstavlja sasvim osamljenu i jednu od najinteresantnijih reliktnih endemičnih vrsta flore Balkana.
Morfologija
Velebitska degenija spada u kategoriju višegodišnjih biljaka. Poseduje dug i razgranat korenov sistem koji je prilagođen za duboko probijanje kroz krečnjački detritus. Stabljike su niske, 3-10 cm visoke. Ova biljka se jedva primećuje u sivilu krečnjačkih sipara, jer je cela prekrivena brojnim prileglim srebrenastim dlačicama. Listići su linearno-lancetastog oblika i skupljeni u rozetu. Cvetovi su aktinomorfni, dvopolni, žuti i nalaze se u razgranatoj cvasti. Čašičnih listića ima četiri koji su 7-8 mm dugi. Stoje uspravno, a spoljašnja dva su vrećasto izbočena prema dole. Krunični listići su dugi oko 15 mm, a široki između 3,5 i 4,5 mm. Plod je komuščica. Ona je napuhana, jajasta, prekrivena zvezdasto razgranatim dlačicama, 10-14 mm duga. Vertikalnom membranizovanom pregradom je razdeljena na dva odeljka. Semenke su spljoštene, usko obrubljene, 3,5-4 mm duge, 2,5-3 mm široke i kestenastosmeđe boje.
Ekologija
Velebitska degenija je izrazita heliofita i kalcifita koja raste na blago nagnutim (16-21°) točilima koja su izložena jakom vetru. Staništa se nalaze na istočnim ili severnoistočnim ekspozicijama na visini između 1200 i 1300 metara nadmorske visine i to često samo na nekoliko kvadratnih metara. Do danas je pronađena samo na planini Velebit u Hrvatskoj.
Literatura
1. Kojić M., Pekić S., Dajić Z.: Botanika, Izdavačka kuća Draganić, Beograd, 2004.
2. Domac R.: Osnovi sistematske botanike, PMF, Zagreb, 1964.
3. Jakovljević S.: Opšta botanika, Naučna knjiga, Beograd, 1960.
4. Suvorov V. V.: Botanika, Kolos, Moskva, 1961.
5. Dajić Z., Ljubojević L. i drugi: Praktikum iz morfologije i sistematike biljaka, Izdavačka kuća Draganić, Beograd, 2004.
6. Tatić B., Blečić V.: Sistematika i filogenija viših biljaka, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2002.
