Veličina ćelije
Ćelije predstavljaju morfološke, funkcionalne i reproduktivne jedinice gotovo svih živih bića. Kada se uzme u obzir diverzitet svih celularnih oblika života na Zemlji može se predpostaviti da su i ćelije veoma različite. Te razlike se ogledaju u veličini, obliku, građi i funkciji. Međutim i pored velike razlike u veličini, najveći broj ćelija su mikroskopskih dimenzija. Po pravilu, prokariotske ćelije su znatno manjih dimenzija od eukariotskih ćelija. Prosečna dužina eukariotskih ćelija se kreće između 10 i 100 mikrometara, dok prosečna dužina prokariotskih ćelija varaira između 1 i 10 mikrometara. Kada se govori o veličini ćelije, pored dužine i širine valja spomenuti i njen volumen, odnosno zapreminu. Prokariotske i eukariotske ćelije se razlikuju i prema zapremini. Naime, eukariotske ćelije karakteriše veća zapremina koja se kreće od nekoliko kubnih mikrometara, do nekoliko kubnih milimetara. Zapremina prokariotskih ćelija se kreće u rasponu od nekoliko kubnih mikrometara. Veličina loptastih ćelija se izražava prečnikom, a kod izduženih se posebno izražava dužina, a posebno širina ćelije.
Ćelijske granice
Poznata je činjenica da zapremina ćelije ne može nadmašiti kapacitet površine ćelije zbog toga što se preko nje obavlja razmena materija sa spoljašnjom sredinom. Ovo je faktor koji predstavlja limit gornje granice veličine ćelije. U skladu sa ovom činjenicom možemo predpostaviti da loptaste ćelije imaju manju veličinu od ćelija koje imaju razgranat ili nepravilan oblik. Ako zapremina ćelije premaši ovu granicu, ćelija se mora podeliti ili umreti. Zbog toga se kaže da je održavanje stalnosti odnosa površine i zapremine ćelije kompatibilno sa životom. Sa druge strane, donju granicu veličine ćelije objašnjava teorija molekulske granice. Ona je determinisana veličinom organela i molekula koji ulaze u njenu strukturu. Danas se predpostavlja da ćelija koja normalno funkcioniše, odnosno u kojoj se odvija replikacija DNK, sinteza proteina, razgradnja šećera i oslobađanje energije, ne može biti manja od 40 nanometara. To je otprilike veličina jedne petine veličine mikoplazme. Međutim, ovo je samo teorijska pretpostavka i sunja se da bi bilo koja ćelija mogla dostići ovaj maksimum moguće veličine.
Prokariotske ćelije
Prečnik loptastih prokariotskih ćelija se kreće od 0,5 do 1 mikrometar. Širina izduženih prokariotskih ćelija se kreće između 0,1 i 1 mikrometar, a dužina od 0,1 do 10, ređe 100 mikrometara. Poznati su predstavnici bakterija koje naseljavaju sediment okeana i koji se odlikuju dužinom ćelije do 750 mikrometara, što je oko dve trećine milimetra. Ovakvi džinovi među prokariotima se sreću veoma retko. Nasuprot ovim organizmima, sreću se i ekstremno mali jednoćelijski prokariotski organizmi, među koje spadaju predstavnici roda Mycoplasma. Dijametar ovih bakterija je od 0,1 i 0,3 mikrometra i odgovara veličini najkrupnijih virusa. Nekada se predpostavljalo da najsitnije bakterije imaju veličinu između 0,14 i 0,2 mikrometra. Međutim, najnovija istraživanja pokazuju da nanobakterije, nanobi ili ultramikrobakterije imaju daleko manje dimenzije koje se kreću u rasponu od 0,05 i 0,2 mikrometra.
Eukariotske ćelije
Među najmanje eukariotske ćelije se ubrajaju crvena i bela krvna zrnca čoveka. Veličina leukocita se kreće između 3 i 4 mikrometra, a eritrocita do 8 mikrometara. Inače, pojedine ćelije u organizmu čoveka mogu biti veoma različite veličine: ćelije jetre 20 µm, ćelije epitelijalnog tkiva do 50 µm, a nervne ćelije sa svojim izraštajima mogu dostići dužinu do jednog metra, pa i više od toga. Prema tome, nasuprot malim prokariotskim ćelijama, postoje i velike ćelije koje se mogu videti i bez upotrebe mikroskopa. Takve su na primer ćelije sočnog dela lubenice i ćelije pojedinih algi čija veličina iznosi nekoliko centimetara. Predstavnici roda Acetabularia imaju cenocitan talus koji se karakteriše dužinom od 5 centimetara. Ipak, jaja gmizavaca i ptica predstavljaju najkrupnije ćelije eukariotskog tipa i to zahvaljujući velikoj količini rezervnih hranljivih materija, koje služe za razvoj embriona. Tako na primer, kokošije jaje je dugo oko 6 cm, a široko oko 4,5 cm. Nojevo jaje predstavlja najveću ćeliju: dugačko je oko 17 cm, a široko oko 13,5 cm. Može biti teško i do jednog kilograma. Najveća pokretna eukariotska ćelija je iz carstva Amoebozoa i karakteriše vrstu Chaos chaos koja može imati prečnik i do 5 milimetara.
Literatura
1. Matavulj, M: Animalna ćelija, Univerzitet u Novom Sadu, Novi Sad, 2008.
2. Petrović, O, Knežević, P: Biologija ćelije - mikrobiološki deo, Univerzitet u Novom Sadu, Novi Sad, 2006.
3. Vrbaški, Lj: Mikrobiologija, Prometej, Novi Sad, 1993.
4. Šerban, N: Ćelija - strukture i oblici, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2001.
5. Grozdanović-Radovanović, J: Citologija, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2000.
