Životinje
Životinje predstavljaju jedno od carstava domena eukariota. To su višećelijski, heterotrofni organizmi koji hranu gutaju i vare u unutrašnjosti tela. Najveći broj predstavnika ovog carstva su pokretni organizmi. Aristotel je prvi ceo organski svet klasifikovao na dva carstva - biljke i životinje. Ovakva podela se dugo zadržala, ali se nakon otkrića mikroskopa otkrio veliki broj do tada nevidljivih organizama, a produbila su se i znanja o strukturi organizama. Tako je Hekel 1866. godine uveo i novo carstvo pod nazivom Protista koje je obuhvatalo sve jednoćelijske eukarite. Carstvo životinja obuhvata eukariotske heterotrofne višećelijske organizme koji hranu gutaju i vare unutar tela. Većina predstavnika ovog carstva živih bića su pokretni organizmi. Rasprostranjene su u svim biogeografskim oblastima, a zauzimaju različite ekološke niše, pa im se zbog toga morfološke i metaboličke odlike veoma razlikuju. Ne poseduju ćelijski zid, a u ekstracelularnom matriksu poseduju molekule kolagena, integrina, proteoglikana i adhezivne glikoproteine. Između ćelija se formiraju specifične veze koje su tipa pukotinastih veza i dezmozoma. Tokom ontogenetskog razvića postoji mogućnost pokreta ćelija. Imaju zajedničke karakteristike u razviću zigota. Naime, od zigota se u procesu brazdanja formira blastula, a kod većine raslojavanjem blastule nastaje gastrula. Životinje poseduju gastralnu duplju sa jednim ili dva otvora. Ukoliko poseduju dva otvora jedan je prednji – usni, a drugi se nalazi na suprotnoj strani i naziva se analni.
Sadržaj
Telesne duplje
Kod životinja se već u ranim fazama razvića formiraju različito diferencirane duplje. U početku su obično ispunjene kolioidnom tečnošću. Tokom kasnijih procesa embriogeneze se formiraju definitivne duplje adultnih oblika. One se prema postanku i morfološkim karakteristikama veoma razlikuju. Kod dvoslojnih životinja telesna duplja se formira između endoderma i ektoderma. Kod sunđera je ispunjena mezoglejom koja predstavlja želatinozni matriks u kome se nalaze različiti tipovi ćelija. Jedina prostrana duplja koja se sreće kod sunđera je paragastralna duplja. To je centralna šupljina oivičena endodermom čija je uloga vezana za vitalne životne procese. Slična pojava se sreće i kod dupljara čija prostrana duplja se naziva gastrovaskularna. Ona za razliku od paragastralne duplje ima i dodatnu ulogu - u njoj se započinje proces varenja hrane. Kod troslojnih životinja se sreću prave telesne duplje koje su, za razliku kod onih koje se sreću kod dvoslojnih životinja, prostrane. Filogenetski najstarija i morfološki najjednostavnija je primarna telesna duplja koja se označava kao pseudocelom. Po poreklu predstavljablastocel gastrule. Karakteriše se odsustvom sopstvenog epitela, pa se ona graniči sa organima i tkivima. Kod drugih razdela troslojnih životinja se javlja sekundarna telesna duplja koja se naziva celom. Karakteriše se pojavom jedne ili više duplji sa sopstvenim epitelom koji se naziva peritoneum. Epitel celoma je mezodermalnog porekla. Zglavkare karakteriše specifična telesna duplja koja je nazvana miksocel. Ova telesna duplja je dvojakog porekla, odnosno u toku embrionalnog razvoja dolazi do fuzije celoma sa ostacima primarne telesne duplje.
Ishrana životinja
Kod životinja se sreću dva osnovna tipa ishrane - egzogena i endogena. Pod pojmom egzogene ishrane se podrazumeva unošenje hranljivih materija stranog porekla u organizam, a pod pojmom endogene ishrane se podrazumeva korišćenje deponovanih rezervi u telu kao što su skrob, masne kapi, glikogen i druge visokoenergetske materije. Endogena ishrana ili gladovanje može biti totalno, kada životinja uopšte ne unosi hranu, ili parcijalno - kada su kvantitativno unete dovoljne količine hrane, ali bez fiziološki važnih materija. Hidroliza, odnosno razgradnja organskih materija se odvija u prisustvu enzima koji su proteinske prirode i sintetišu se u ćelijama svih životinja. Veoma mali broj životinjskih vrsta sintetiše enzime za razgradnju celuloze koji se nazivaju celulaze. Najčešće je poseduju samo one vrste koje se hrane drvenom masom. Resorpcija je drugi aktivni proces koji smenjuje proces hidrolitičkog razlaganja hrane. Ovaj proces podrazumeva usvajanje razgrađenih materija iz crevnog trakta u krv, i njihov dalji transport do nivoa ćelija. Sve životinje se hrane heterotrofno, odnosno u ishrani koriste već gotove organske materije biljnog (holofitska ishrana) ili životinjskog (holozojska ishrana) porekla. U okviru heterotrofnog načina ishrane možemo razlikovati tri tipa ili oblika: animalni, saptofitski i parazitski. Animalna ishrana podrazumeva uzimanje gotovih organskih materija biljnog ili životinjskog porekla. Unošenje hrane na ovaj način se može postići na jedan od sledećih načina: fagocitozom, osmotski, telesnim zidom ili usnim otvorom koji je kod većine životinja snabdeven različitim strukturama koje omogućavaju mehaničku obradu hrane. Životinje koje se hrane biljnom hranom se nazivaju herbivore (biljojedi), hranom životinjskog porekla karnivore (mesojedi), a one koje u ishrani koriste i hranu biljnog i hranu životinjskog porekla kao omnivore (svaštojedi). Saprofitska ishrana podrazumeva korišćenje organskih materija različitog porekla, ali koje su već delimično truljenjem razgrađene. Parazitski tip ishrane podrazumeva ishranu produktima katabolizma domaćina ili razgradnju gradivne materije domaćina. Predpostavlja se da je u svom prvobitnom obliku parazitizam egzistirao u formi ektoparazitizma, da bi se kasnije tokom evolucije javio i njegov oštriji oblik - endoparazitizam.
Klasifikacija životinja
Danas u biologiji preovladava mišljenje da su prve linije životinja nastale pre oko 700 miliona godina, odnosno u eri prekambrijuma. Pojedini autori smatraju da su prve životinjske ćelije nastale pre oko jedne milijarde godina. Velike morfološke razlike između današnjih razdela životinja su se pojavile krajem prekambrijumske ere, odnosno u vandskoj periodi, edijakara epohi. Tada su najverovatnije postojali sledeći razdeli životinja: sunđeri, žarnjaci, mekušci, člankoviti crvi i zglavkari. Zbog prisustva visokospecijalizovanih grupa poput mekušaca i zglavkara ukazuje na to da su i u ranijim epohama postojali životinjski taksoni. Prema savremenim klasifikacionim sistemima u okviru carstva životinja se izdvaja između 30 i 40 razdela. Zbog velike raznovrsnosti prema današnjim shvatanjima možemo razlikovati tri podcarstva životinja: Parazoa, Mesozoa i Eumetazoa.
Podcarstvo Porifera
U okviru ovog podcarstva nalazi se samo jedan razdeo koji je poznat i pod nazivom sunđeri. Obuhvata sesilne organizme koji naseljavaju u najvećem broju slučajeva morske ekosisteme, a samo mali broj slatkovodne. To su primitivne životinje, a njihova primitivnost se ogleda u tome što nemaju tkiva i organe, već se nalaze na ćelijskom nivou organizacije. Karakteriše ih dvoslojan telesni zid sa mnogobrojnim sitnim otvorima – porama i jednim velikim otvorom – oskulum. Ishrana je filtracionog tipa, što podrazumeva da iz okolne sredine izdvajaju, cede sitne čestice. Disanje i izbacivanje štetnih produkata metabolizma vrši se pomoću vodenog toka, i to na celokupnoj površini koja je u kontaktu sa vodom. Sunđeri se razmnožavaju bespolnim i polnim putem. Bespolno razmnožavanje se vrši pupljenjem, unutrašnjim ili spoljašnjim. Polne ćelije se obrazuju u pihtijastoj masi. Sunđeri su hermafroditni organizmi.
Podcarstvo Placozoa
Ovom podcarstvu životinja pripada samo jedna vrsta – Trichoplax adhaerens koja naseljava sva tropska i suptropska mora i okeane i to u oblastima blizu kopna. Smatra se da je ovo najprimitivnija recentna vrsta carstva životinja. Trihoplaks je na ćelijskom nivou morfološke organizacije. Razmnožavanje je bespolno i polno. Bespolno razmnožavanje se obavlja deobom tela.
Podcarstvo Mesozoa
Predstavnici ovog podcarstva životinja su endoparaziti beskičmenjaka. Imaju vrlo jednostavnu građu što se ogleda u činjenici da nemaju unutrašnji sloj koji odgovara endodermu. Podeljena su mišljenja oko razliga zbog ovakvog stanja njihove građe. Pojedini autori misle da je uslovljeno parazitskim načinom života, a drugi da je odraz primitivnosti ove grupe. Savremeni podaci govore u prilog druge teorije. Telo vrsta grupe Mesozoa je građeno od spoljašnjeg sloja ćelija koji okružuje jednu ili više reproduktivnih ćelija i naziva se somatoderma. Od reproduktivnih ćelija se formiraju agameti, pa su prema tome ovo jedine životinje koje se razmnožavaju agametski. Obuhvata dva razdela: Dicyemida (Rhombozoa) i Orthonectida.
Podcarstvo Radiata
Ranije su se u ovu grupu svrstavala samo dva razdela - Cnidaria i Ctenophora koji imaju dosta zajedničkih karakteristika. Međutim, molekularnobiološkim analizama je utvrđeno da i razdeo Myxozoa spada u ovu grupu. S obzirom da su predstavnici ovog novoubačenog razdela usled parazitskog načina života toliko uprostili građu ne možemo govoriti o zajedničkim karakteristikama sa druga dva razdela. Zbog toga ćemo njih zanemariti i ovde opisati primarnu građu životinja iz razdela Radiata. Za njih je karakteristično da imaju gastrovaskularnu duplju koja se naziva celenteron. Ona vodi poreklo od gastruline duplje embriona. Ogromna većina predstavnika poseduje radijalnu simetriju, međutim poznati su i predstavnici sa biradijalnom ili bilateralnom simetrijom. Prema nekim zoolozima radijalna simetrija je kod njih primarna, a prema drugim autorima radijalna simetrija je sekundarna. Naime, adulti radijalne simetrije se razvijaju od bilateralno simetrične larve koja se naziva planula. Radijalna simetrija po ovim autorima je rezultat sesilnog načina života.
Podcarstvo Bilateria
- Infracarstvo Acoelomorpha. Predstavnici ove grupe su uglavnom sitni organizmi čije dimenzije se kreću između 2 mm i 2 cm. Najveći broj predstavnika živi u morskim ekosistemima intersticijelno, odnosno između čestica peska, dok manji broj vrsta živi u mulju, dok par vrsta živi planktonski. Oblik tela im je najčešće lancetast ili crvolik, a kod nekih diskoidalan. Najčešće nemaju crevni sistem, a samo mali broj vrsta ima usni otvor, a pojedine i kratko ždrelo. Ekskretorni sistem nije razvijen, a polni je bez diferenciranih gonada. Nervni sistem je difuznog tipa. Za njih je najkarakterističnija osobina da im je središnji deo tela necelularizovan, odnosno sincicijelan.
- Infracarstvo Chaetognatha. Ova grupa obuhvata mali broj vrlo specifičnih životinja koje naseljavaju najčešće plankton, a manji broj i bentos mora. Imaju veoma široko geografsko rasprostranjenje, a vertikalna distribucija im je takođe široka. Telo ima oblik strele, providno je i izdeljano na tri regiona: glaveni, trupni i repni. Telesni zid je građen od epidermisa koji sa spoljašnje strane luči kutikulu. Epidermis je na bočnim delovima tela višeslojan, što ni kod jednog drugog razdela beskičmenjaka nije slučaj. Ispod epidermisa se nalazi celom. Interesantno je da u celomskoj tečnosti nisu nađene celomocite. Nervni sistem je ganglionaran. Respiratorni, krvni i ekskretorni sistem kod njih nisu razvijeni što se objašnjava malim dimenzijama tela, odnosno nanizmom. Svi predstavnici razdela Chaetognatha su hermafroditni organizmi.
- Infracarstvo Deuterostomata.
- Infracarstvo Protostomata.
Spoljašnji linkovi
- Stefan Luketa: Carstvo Animalia, Drvo života, 2009.
